18-mavzu. Kelishmovchilik, o’zgarish va stressni boshqarish. Reja: Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari. Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar

3. Nizolarni boshqarish va ularni bartaraf qilish yo’llari.
Nizoli vaziyatlarni boshqarishning bir qator samarali usullari mavjud. Ularni quyidagi ikki yirik guruhga bo’lish mumkin (6-chizma).
Nizoli vaziyatlarni boshqarish usullari
Tarkibiy-tashkiliy usullar
Strategik usullar

• Ishga bo’lgan talabni tushuntirish
• Muvofiqlashtirish va integratsiyalash
• Umumtashkiliy kompleks maqsadlar
• Mukofotlashning tarkibiy tizimini takomillashtirish

• Uzoqlashish
• Silliqlashish
• Majburlash
• Kelishuv
• Muammoni hal qilish

6-chizma. Nizoli vaziyatlarni boshqarish usullari.
Ta’kidlaganimizdek, rahbar nizoli vaziyatlarning kelib chiqish sabablarini faqat kishilar harakatlaridagi tafovutlardan deb bilmasliklari kerak. Albatta, bu ham qandaydir aniq holatda nizoli vaziyatning vujudga kelishida muhim omil vazifasini bajarishi mumkin. Ammo u ta’sir etuvchi faktorlarning faqat bitgasidir. Shu sababli, rahbar, eng avvalo nizoni keltirib chiqaruvchi omillarning tahpilini qilishi, so’ngra esa u yoki bu usulni qo’llash bo’yicha qaror qabul qilishi kerak.
Ishga bo’lgan talabni tushuntirish usuli. Bu usul disfunktsional usulga mutlaqo zid bo’lib, bunda har bir xodim va bo’limlardan qanday natija kutilishi tushuntiriladi. Bu yerda ularga quyidagilar eslatiladi:
• erishishi lozim bo’lgan natija ko’lami;
• kim axborotni topshiradi va kim uni qabul qiladi;
• mas’uliyat, javobgarlik va vakolat tizimi;
• aniq siyosat, tartib-qoidalar va h.k.
Rahbar bu masalalarni o’zi uchun aniqlashtirish maqsadida emas, balki har bir vaziyatda, har bir xodim va bo’lim qay tarzda ish tutishini, ularni nima kutishini tushuntirib bermog’i lozim.
Muvofiqlashtirish va integratsiyalash usuli. Bu usul og’zaki buyruq (amr) zanjiri deb yuritiladi.
Boshqarishda vakolatlar ierarxiyasini, ya’ni mansablarga ko’ra darajama-daraja bevosita itoat etish, bo’ysunush tartibini o’rnatish kishilarning o’zaro harakatlarini, korxona ichidagi axborotlar oqimini, qarorlar qabul qilishni tartibga tushiradi, muvofiqlashtiradi.
Agar ikki yoki undan ko’proq bo’ysunuvchilar o’rtasida u yoki bu masala yuzasidan qarama-qarshilik, kelishmovchilik chiqib qoladigan bo’lsa, bunday ixtilofni ularning tegishli boshliqpariga aytgirib hal qilish mumkin. Bu yerda yakka hokimlik printsipi juda ham qo’l keladi.
Nizoli vaziyatlarni boshqarishda:
• boshqarshi ierarxiyalarini;
• funktsiyalararo aloqani ta’minlovchi xizmat bo’limlarti;
• funktsiyalararo guruhlarni;
• maqsadli guruhlar va bo’limlararo majlislari integratsiyalash ham juda katta rol o’ynaydi.
Aynan shu organ sotish bo’limi bilan ishlab chiqarish bo’limiga qo’yilgan talab, aytaylik, ishlab chiqarish quvvatlarining to’liq bandligi, baho, mahsulotlarni yetkazib berish grafigi va hokazo aloqalar aniqlanadi va shu tarzda qaysi bo’lim haq, qaysi biri nohaqligi o’rnatilib, nizo chiqish oldi olinadi.