18-mavzu O‘zbekiston mustaqilligi va ta’lim-tarbiyaga yangicha yondashuv

tuzumning kurashi va bu kurashning xalsaro uayotning uamma soualariga soya
tashlashi ostidautgan kuchli sarama-sarshilik baruam topdi”.^{139 *}
Dunyo endi ikki kutbli emas, deb ta’kidlaydi Prezident uz asarida va
ushbu kup kutbli dunyoda xar bir millat, xar bir inson uz yulini tuFri
topib yura olishi uchun vokelikka kanday nazar bilan karashni urgatadi.
Nasixat kilib, kursatma berib emas, shaxsiy namuna kursatib, vokeiy ibrat
orkali namoyon kiladi. Bu muxim FOya Prezidentning falsafiy karashlari
uchun yangilik emas. I.A.Karimov 1995 yil 27 oktabrda Uzbekiston
telekursatuvlar muxbiri bilan suxbatdayok bugungi kunda “kup kutbli dunyo
uatsida fikr yuritish lozim buladi”,¹⁴⁰ deb aytgan edi. Prezidentning yangi
kitobida xavfsizlikka taxdid soluvchi omillar xam, barkarorlik shartlari
va tarakkiyot kafolatlari xam turfa
yunalishda, yashab turgan dunyomiz, atrof-
vokelik kabi serjilo va murakkab
ekanligiga e’tibor karatilgan.
Muallif ularni bir-bir sanab
kursatar ekan, aslo yagona manbaga olib
borib boFlamaydi, yagona dushman
axtarmaydi. Kitobda bayon etilgan
mamlakat xavfsizligiga taxdid soluvchi
kuchlar turlicha va turli darajada kuvvatga ega, tarakkiyotimiz kafolatlari
xam rang-barang va turli-tuman omillarning uzaro uYFunligiga boFlik.


Kup kutbli dunyo - milliy dunyo- sarashimizning tayanch nustalardan biri, biz kurib turgan olamning itstisodiy, siyosiy, ma’naviy soualarda yuksak sudrat va mavse’ kasb etgan shaxslar, guruular, davlatlar, mintatsalar xilma- xilligidan tashkil topgan ekanligi.


138
139
140


I. Karimov. Asarlar, 2-jild, s. 13


I.Karimov. Asarlar. 6-jild, s.41


I.Karimov. Bunyodkorlik yulidan. 4-jild. T.-«Uzbekiston»-1996, s.62


201


www.ziyouz.com kutubxonasi




Prezidentning bu yangicha yondoshuvi tuloticha, xam necha ming yillik milliy ma’naviyatimiz an’analariga, xam bugungi jaxon fikriy kamolotining eng ilFor tamoyillariga tayanadi. Unda xar bir shaxs ma’naviy xurligi, bir tomondan, vatan va millat manfaatlariga muvofiklik bilan, ikkinchi tomondan, umumbashariy kadriyatlar muxofazasi bilan uYFunlashgan.
Bu dunyo kup kutbli bulsa, uning mexvari, tayanchi kayerda, anikrok aytadigan bulsak, dunyo ishlariga yondoshuvda kaysi nuktaga tayanmok kerak, degan savolga xam Prezident asarlaridan anik javob topish mumkin.
Ma’lumki, marksistlar jamiyatni birlamchi kilib olib, insonning moxiyatini undan keltirib chikarmokchi bulganlari uchun kanday usul bilan bulmasin (masalan, inkilob, ya’ni siyosiy tuntarish vositasida) ijtimoiy vaziyatni uzgartirishga erishilsa, inson xam shunga karab uzgaradi, degan akidada buldilar. Aslida inson ma’naviy kamoloti ta’minlanmasa, turli siyosiy tuntarishlar fakat fojialarni kupaytiradi, xolos. Bunga yakin tarixning achchik saboklari - yorkin dalildir. Marksning «inson uz moxiyatiga kura barcha ijtimoiy munosabatlar majmuidir» degan akidasiga zid ularok, Prezidentimiz: “X,ar bir kishi uzicha noyob xodisa - bu mening kat’iy ishonch-e’tikodim”^{141 142 143} deb e’lon kiladi.Uning ma’naviyatga oid yangi kitobida shunday fikr bildiriladi: “Uylaymanki, yer yuzida kancha inson, kancha takdir bulsa, xar birining uz ma’naviy olami bor. Ma’naviyatni
142
tushunish, anglash uchun avvalo insonni tushunish, anglash kerak.” Darxakikat, bizning milliy ma’naviyatimiz an’nalariga binoan aslida bu yoruF dunyoning markazida inson shaxsi turadi. Chunki Allox Odam Atoni yer yuzida xalifa kilib yaratgan. Inson yer yuzidagi barcha Allox yaratgan mavjudotlarni tasarruf kiladi, shu bilan birga ular uchun mas’ul xamdir. Bugun biz - Uzbekiston xalki bir tanu bir jon bulib, uzimiz saylab kuygan Prezidentimiz yetakchiligida yangi vokelik - mustakil va mutarakkiy Vatan, farovon va ozod jamiyat yaratmokdamiz. Buning uchun “ijtimoiy maxluk” emas, kudratli yaratuvchi kuch egasi bulmish erkin va sobitkadam Inson shakllanishiga erishmoFimiz kerak.
“Bizning asosiy maksadimiz,- deydi Prezident, - bir kishi yoki jamoat tashkilotlarining fikri davlat tuzilmalarining fikridan ustun buladigan fukarolar jamiyati kurishdan iborat.”⁴
Xullas, utmishimiz kancha buyuk bulmasin, kelajagimizning ulugvorligi millatning xar bir a’zosi, Uzbekiston Respublikasining xar bir fukarosi ushbu kelajakda Vatan ravnaki, xalk farovonligi, inson baxti tukis ta’minlanishi uchun kay darajada faollik kursata bilishi va bu faolligining samaralari, unumi bilan belgilanadi. X,ar bir fukarosining baxti uchun kaYFurmagan jamiyat yetuk jamiyat bulmaydi. Shu sababli mustakil yurtimizda utkazilayotgan barcha isloxotlar, kabul kilinayotgan


¹⁴¹ I.Karimov. Asarlar. 9-jild.T., 2001, s.287.


¹⁴² I.Karimov. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. T., “Ma’naviyat”,2008. S. 29.


¹⁴³ I.Karimov. Asarlar. 4-jild.T., 1996, s.80
202


www.ziyouz.com kutubxonasi




barcha konunlar ruxi shunga yunalmokda. Jaxondagi eng oliyjanob va
mas’uliyatli yumush - dustingni, xamkoringni, kushningni, xullas, uzga
insonni “ulu8 matssadlar yulida yuldoshlik silishga kundirish, ” - deydi
Yurtboshimiz.¹⁴⁴
Inson ma’naviyati undagi yuksak
yaratuvchilik kudratining asosidir. X,ar
bir zamon va makonda jamiyat
tarakkiyotini insonlarning faol
yaratuvchiligi belgilaydi, aksincha emas.
Mustakillik sharoitida nixoyat ushbu uzak
muammo tuFri xal kilindi. X,ayotga
yondoshuvda dikkat markazi “jamiyatga”
emas, aloxida insonga karatildi. Iktisod
soxasida bu narsa ayniksa yakkol namoyon
bulmokda. “Jamiyat”ga tayangan tuzum
“ijtimoiy” mulkning yakka xukmronligini
urnatib, xususiy mulkka egalikni jinoyat
darajasida talkin etib, konun bilan
takiklab kuygan edi. Fakat mustakillik tufayli xar bir insonning mulkni
erkin tasarruf kilish xukuki Konstitusiyamiz asosida tulik kayta
tiklandi, jumladan, endilikda xususiy mulk barcha boshka mulk
turlarining poydevori sifatida karalmokda. Bu uzgarish iktisod soxasida
aloxida inson shaxsi birinchi uringa chikayotganligini anglatadi.
Xdkikiy xalk xokimiyatchiligini mustaxkamlash, konun ustivorligini
ta’minlash, fukarolar jamiyatini
shakllantirish yulida olib borilayotgan
isloxotlar esa siyosat soxasida aloxida shaxs
mavkeini birinchi uringa olib chikishga
karatilgan. Siyosat soxasida erkinlashtirishni
kengaytirish rejalari xam yana bir marta
davlatimiz va Prezidentning ushbu yunalishga
ustivor axamiyat karatayotganligidan darak
beradi.
Ma’lumki, inson jamoa bulib yashaydi,
shu bilan birga xar bir inson moddiy vujud
sifatida nafakat atrofidagi uzi singari
mavjudotlar bilan, balki tabiat, anikroFi moddiy borlik bilan xam doimo
amaliy munosabatda bulishga majbur. Shundan kelib chikib, moddiyunchilar
insonning moxiyatini fakat biologik, iktisodiy va ijtimoiy (jumladan,
siyosiy) munosabatlar doirasida belgilashga xarakat kilishdi.
Aloxida kayd etib utish joizki, milliy ma’naviyat nazariyasining
shakllanishiga Uzbekiston Prezidentining kushgan eng mu^im xissasi
iktisod va siyosat bilan bir katorda ma’naviyatning inson va jamiyat


Siyosat - inson va jamiyat xayotining uch asosiy soxasidan (yunalishidan) biri, xar bir insonning uzga insonlar bilan bevosita munosabatlari. Siyosat soxasi uz navbatida axlok va xukuk katlamlaridan iborat bulib, ularning xar birini urganuvchi aloxida fan yunalishlari mavjud.