18-mavzu O‘zbekiston mustaqilligi va ta’lim-tarbiyaga yangicha yondashuv

Fano -	utkinchi,
muvatssat
solat,	insonning	moddiy
olamdagi	3S 1 1

Batso - abadiylik, azaliy va abadiy sudrat, mutlats X/atsi- sat, inson ma’naviy kamo- lotining nshoiy matssadi.


Ux^raviy «om^arimovdsa
^oxiR^{atga oid}islomkma’SH.A,,
^azal sh ^absIs_LSHMfovSH]
sadrini yusotmaydigan
(Borlits satsitsatiga muvofits) matssadlar


rlar. 1-jild, s. 26
arlar. 7-jild, s. 352
rlar. 7-jild, s. 350
207


www.ziyouz.com kutubxonasi




xilm (yumshoklik)ni, uzgaga yaxshilik tilagini bildiradi. “Assalomu alaykum” deb murojaatni boshlaymiz, demak, karshimizdagi odamga Alloxdan tinchlik va salomatlik, ezgulik istab muomalaga kirishamiz. Shunday ekan, yurt osoyishtaligi, insonlar aro axillik va murosa, uzgani tutttunitttga. intilish, Allox yaratgan barcha mavjudotga samimiy mexr kuzi bilan yondoshuv - xakikiy islomiy kadriyatlardandir va bugun biz mustakillik ma’naviyatini ushbu asos nuktalarga tayanib shakllantirmokdamiz. Tan olish kerak, Yurtboshimiz ushbu yulda xar jixatdan bizga namuna kursatmokda, fakat biz ushbu samimiy urinishlarga jiddiy e’tibor karatsak, ularni kungilda taxlildan utkazib, amalda uzimiz uchun ibrat kilib olsak, bas. ”Agar biz adolatli davlat, erkin jamiyatni kurmokchi bulsak, bu oliyjanob maksadni amalga oshirish yullari ming yillik diniy akidalar bilan mushtarak ekanligini yodda tutishimiz lozim”¹⁴⁹, deydi Prezident.
“Din xalk uchun afyundir” deguvchilar insonning eng muxim extiyojlaridan bulmish imon extiyojini tan olmaydilar yoki nazarga ilmaydilar. Imon-e’tikod extiyoji, agar u samimiy inson bulsa, xatto daxriyda xam buladi. Fakat u uz botiniy extiyojini kupchilik e’tikod kiluvchi dinlardan emas, turli ”izm”lardan kidiradi yoki shaxsan uzi uchun aloxida e’tikod tizimi yaratishga urinadi. Bu, albatta, insonga xos kibr va gumroxlikning nishonasi, xolos. Yuk, narsani kashf etishga urinishdan kura, kupchilik tan olgan narsani tushunib, moxiyatan anglab yetishga xarakat kilish, bizning nazarimizda, samaralirok yuldir.
K,albni, kungil kuzgusini poklash avvalo imon-e’tikoddan boshlanadi. “Ezgulikka sadokati bulmagan, biror narsaga ixlos kuymagan, ishonmagan odam kurkinchlidir”, deb ogoxlantiradi Prezident¹⁵⁰. Albatta, ma’lum bir davrda kommunistik FOyaga xam samimiy ishonganlar bulgan, sof vijdonli daxriylar xam xayotda uchrashi mumkin. Ammo daxriylik inson tarixida aloxida xolatlarda bir-bir namoyon buluvchi xodisa. Din esa asrlar davomida million-million insonlarning e’tikodini shakllantirib kelgan. Jumladan, islom dini 14 asrdan beri uluF bir mintakada insonlar tafakkur yunalishiga ta’sir utkazib kelmokda. Marksizm ongimizda ajdodlar saloxiyatiga nopisandlikni tarbiyaladi. Kimki 5-6 asr ilgari utgan bulsa, uning muloxazalari bizga nokis kurinadigan buldi (ayni marksizm akidalariga nomuvofikligi tufayli). Uz vaktida biz Imomi A’zam, Imom Buxoriy, Imom Motrudiy, Maxmud Zamaxshariy, Axmad Yassaviy, Najmiddin Kubro va xokazo yuzlab jaxonshumul uluF allomalarning e’tikodini “afyun” deb e’lon kildik va aslo etimizga uylab kurmadik-ki, xush, ular yaratgan ulkan ma’naviy merosga uzimiz bir miskol kushish kudratiga egamizmi?” Mustakillik bizga imonimizni, e’tikodimizni kaytarib berdi. “Islom dini bu ota-bobolarimiz dini, -


149
150


Islom Karimov.Asarlar. 3-jild, s. 41 Islam Karimov.Asarlar. 4-jild, s. 79


208


www.ziyouz.com kutubxonasi

deydi I.A.Karimov,-u biz uchun xam imon, xam axlok, x,am diyonat, xam ma’rifat ekanligini unutmaylik”¹⁵¹.

2007 yilda Toshkent shaxri xalkaro tashkilotlar tomonidan Islom madaniyatining poytaxti, deb e’lon kilindi. Shu munosabat bilan Xdzrati Imom (Xdstimom) mavzeida salmokli obodonchilik va kurilish ishlari amalga oshirildi. Kurkam va maxobatli yangi jome’ masjidi ishga tushirildi. Umuman, oxirgi 10-15 yil ichida diniy kadriyatlarimizning tiklanishi soxasida amalga oshirilgan ishlar ilgarigi davrlarda 100-200 yilda kilinadigan ishlar kulamidan kam emas. Bu davrda biz karamlik davrida mazkur soxadagi buzFunchiliklar okibatini bartaraf etishga astoydil kirishganimiz va yukotishlar urnini tuldira boshlaganimiz juda katta ma’naviy yutuk ekanligi shubxasizdir. ”Agar biz adolatli davlat, erkin jamiyatni kurmokchi bulsak, bu oliyjanob maksadni amalga oshirish yullari ming yillik diniy akidalar bilan mushtarak ekanligini yodda tutishimiz lozim” , deydi Prezident.

3. 
   fasl. Buyuk ajdodlarimizga extirom. Ma’naviy merosimizni
   tula^onli tiklanishi yulidagi sayi-xarakatlar.
   

Mustakillik tufayli ma’naviy kadriyatlarimiz, utmish ajdodlarimiz koldirgan meros, uzining butun mukammalligida, kaychilanmasdan, “progressiv-reaksion” atalmish zuraki koliplarga tikishtirilmasdan tiklana boshladi. Kur’oni karim, xadisi shariflar birinchi marta uzbek tiliga tarjima kilinib, nashr etildi, Nosiriddin RabFuziy, Axmad Yassaviy, Ubaydiy, Muxammad Raximxon Firuz, Burxoniddin MarFinoniy, Abu Mansur Moturidiy, Bexbudiy, Fitrat, Chulpon va boshka “sovet davrida” xatto nomlarini eslash man kilingan allomalarimizning asarlari birin-ketin nashr etilib, chankok kitobxonlar kuliga yetib kela boshladi. Davlat tili xakidagi konun kabul kilindi. Tasavvuf pirlari - Axmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Baxovuddin Nakshband yubileylari millatimizning ruxida poklanish tuYFularini uYFOtdi. Poytaxtimizning kok markazida soxibkiron bobomiz Amir Temurning ulugvor mujassamasi urnatilishi uzbek xalkining xar bir farzandi ruxida xakli iftixor xislaridan uchmas yofdu paydo kildi. XX asr boshlarida millatni ma’rifat, adolat, xurriyat sari yetaklagan jadid allomalarimiz xalk dilidan yana munosib urin ola boshladi. “Bosmachi” deya yoppa koralangan milliy ozodlik xarakati ishtirokchilari uz kadrlariga loyik baxolandilar.
Tarix xotirasi, xalkning, jonajon ulkaning, davlatimiz xududining xolis va xakkoniy tarixini tiklash milliy uzlikni anglashni, ta’bir joiz bulsa, milliy iftixorni tiklash va ustirish jarayonida FOyat muxim urin


151
152


Islam Karimov.Asarlar. 3-jild, s. 40 Islom Karimov.Asarlar. 3-jild, s. 41


209


www.ziyouz.com kutubxonasi




tutadi. Tarix millatning xakikiy tarbiyachisidir. Buyuk ajdodlarimizning ishlari va jasoratlari tarixiy xotiramizni jonlantirib, yangi fukarolik ongini shakllantirmoFi zarur. Markaziy Osiyo tarixida siyosiy akl-idrok bilan ma’naviy jasoratni, diniy dunyokarash bilap komusiy bilimdonlikni uzida mujassam etgan buyuk arboblar kup bulgan. Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Xoja Baxouddin Nakshband, Xoja Ax,mad Yassaviy, Al-Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, Amir Temur, Mirzo Ulugbek, Zaxiriddin Bobur va boshka kuplab buyuk ajdodlarimiz milliy madaniyatimizni rivojlantirishga ulkan xissa kushdilar, xalkimizning milliy iftixori bulib koldilar. Ularning nomlari, jaxon sivilizatsiyasi tarakkiyotiga kushgan buyuk xissalari xozirgi kunda butun dunyoga ma’lum.
Bizning utmish madaniyatimiz butun insoniyatni uziga rom etib kelayotgan markaz bulib kelayotganligi tasodifiy emas. Samarkand, Buxoro, Xiva fakat olimlar va san’at ixlosmandlari uchungina emas, balki tarix va tarixiy kadriyatlar bilan kizikuvchi barcha kishilar uchun ziyoratgoxga aylangan. Mustakillik davrida uzbek olimlarining kuch^ayratlari bilan tariximizning kupdan-kup FOyat muxim saxifalari, eng avvalo, temuriylar davri, XIX asr oxiri - XX asr boshlari tarixi yangidan kashf etildi.
Ma’naviyatni mustaxkamlash uchun mexnat va mablaFni ayash uz kelajagiga bolta urish demakdir. Vatan va jaxon madaniyatining, adabiyot va san’atning yutuklari xar bir oilaga yetib borishi uchun oilaning moddiy ta’minlanganligidan kat’i nazar kulay sharoitlar yaratish talab etiladi. Ijodiy xodimlarning ma’naviy kuchiga erkinlik berish, ularga xar tomonlama yordam kursatish xam katta axamiyatga egadir.
Milliy tungu inson uchun tabiiydir, chunki u ota-onalardan meros kilib olingan va bola uz ota-onasiga, butun dunyoga aytgan birinchi suzida ifodalanadi. Uz xalkiga, uning an’analariga, tili va madaniyatiga muxabbat va xurmatni tarbiyalamasdan turib, xakikiy insonni tarbiyalash mumkin emas. Vatanparvarlik, fukarolar yakdilligi — yosh va mustakil Uzbekistan davlati barpo etilayotgan negizdir. Ayni shu narsa jamiyatni kayta uzgartirish yulidagi kiyinchiliklarni yengib utishga, xamjixatlik va xamkorlikka erishishda yordam beradi. Xalkimizning xotirasi ajoyib nomlarga boy. Butun jaxonga mashxur bulgan Beruniy, Al-Xorazmiy, Ibn Sino, Imom Buxoriy, At-Termiziy, Axmad Yassaviy, UluFbek, Navoiy va boshka kupgina allomalar ma’naviyati keng va ayni vaktda kismati OFir bulgan siymolardir. Buyuk ajdodlarimizning uluF nomlari, xalk xotirasi va uning takdiri munosib davom etishga loyikdir.
1991 yil Alisher Navoiy yili deb e’lon kilindi va usha yil tukin kuzning birinchi oyida uzbek milliy ma’naviyatining kuyoshiga baFishlanadigan asosiy tantana va tadbirlarni utkazish belgilandi. Olloxning inoyatini karang-ki, xuddi ushbu tantanalar boshlanishi oldidan mamlakatimiz siyosiy mustakillikni kulga kiritdi va sentabrning birinchi kuni Mustakillik bayramiga aylandi.
She’riyat mulkining sultoni Mir Alisher Navoiy tavalludlariga baFishlangan anjumanda Respublikamiz raxbari nutk suzlab, yosh avlodni
210


www.ziyouz.com kutubxonasi




tarbiyalashda buyuk allomamizning urinlari juda katta ekanligini yana bir bor e’tirof etdi. “Mana, salkam bir yildirki, Uzbekistonimizda, Urta Osiyoda barcha Shark xalklari tomonidan nishonlanayotgan Alisher
Navoiyning umr va ijod tuylari — KyrayF ma’raka davom etmokda. Bu tuy millat bayramidir. K,adriyatimizni yana bir bor ylyFlaydigan bayramdir. Bu tuy xalkimiz, Uzbekistonimiz xayotiga aloxida fayz, tarovat baxsh etdi.Alisher Navoiy yili deb e’lon kilingan 1991 yil yurtimiz, elimiz tarixida kutlut keldi, unutilmas sana bulib koldi. Bu yil xalkimizning asriy orzu-umidlari amalga oshirildi. Uzbekistonimiz davlat
mustakilligini e’lon kildi va uz takdirini endi uzi xal kiladigan bulib koldi.
Sizlarni, Uzbekistonning barcha fukarolarini, barcha vatandoshlarimizni ana shu kushalok bayram bilan jumxuriyatimiz raxbariyati nomidan, shaxsan uz nomimdan chin yurakdan tabriklayman va yurtimizda xakikiy mustakillik urnatish yulida xammangizga kuch-kuvvat, mardlik-omonlik, xamma ishlaringizda va xayotingizda omad tilayman...
Men ishonamanki, Navoiy xaykali, boFi shaxrimizning, diyorimizning eng guzal va asosiy ziyoratgoxi bulib koladi. Bu yer yillar, asrlar davomida katta xalk tantanalari, kariyalarimiz, yosh avlodimizga, xalkimizga malxam, ruxiy madad beradigan sevimli va marokli bir oromgoxga aylanadi, degan katta umidim bor. U ijod axli uchun ilxom maskani va kamolot ka’basiga aylanib ketsa ajab emas.
Bugun biz bobomiz ruxi oldida chukur ta’zim bajo keltirar ekanmiz, undan oldin va undan keyin utgan ylyF zotlarning ruxlari xam shod buladi, deb umid kilamiz. Uz tarixi va ajdodlarini siylagan xalkning kelajagi, albatta, porlok buladi. Ishonamizki, Uzbekistonimiz tez orada dunyo xamdustligi urtasida uziga munosib urinni egallaydi, inshoollo. Ana ushanda xam Alisher Navoiyning kytlyF nomi bizga madadkor buladi”,- degan edi Yurtboshimiz.
Mustakillik yillarida utgan ylyF shoir va adiblarimizning yubileylarini utkazish kytlyF an’anaga aylanib bordi. 1993 yili atokli shoir Gafur Gulomning 90 yilligi va shox-shoir va ylyF adib Zaxiriddin Muxammad Boburning 510 yilligi tantanalari utkazildi va Andijonda ‘^i Bobur” barpo kilindi. 1994 yilda Shurolar zamonida fakat xukmdor bulgani tufayli nomi koralangan ma’rifatparvar shox va iste’dodli shoir Muxammad Raximxon Feruzning 150 yillik yubileyi nishonlandi. 1997 yili noyabrda Abdulxamid Chulponning 100 yilligi, 1999 yili buyuk tasavvuf shoiri Paxlavon Maxmudning 750 yilligi va ulut shoir va tarjimon Ogaxiyning 190 yilligi keng kulamda bayram kilindi. 2003 yili Gafur Gulomning100 yilligi munosabati bilan shaxar markazidagi shinam madaniyat va istiroxat boFi uning nomiga kuyildi va shu boFda unga ulutvor xaykal urnatildi. Bugungi kunda birgina Toshkent shaxrining uzida Bobur nomida, Mirzo Ulugbek nomida, Abdulla K,odiriy nomida, bolalar shoiri Zafar Diyor nomida boFlar barpo etilgan.


211


www.ziyouz.com kutubxonasi




She’riy va nasriy asarlar ustasi, millionlarning sevimli adibi bulgan Gafur Gulom tavalludining 90 yilligiga baFishlangan anjumanda davlatimiz raxbari suzga chikib, adib asarlarining tarbiyaviy axamiyati, dolzarbligi jixatidan bugungi kunda xam axamiyatli ekanligini yana bir bor ta’kidlab shunday degan edi: “Prezidentlar keladi-yu ketadi, lekin Gafur Gulomdek uluF ijodkorlar, shoirlar, adiblar, ularning ijodi bokiy koladi. Shu nuktai nazardan aytmokchimanki, xar bir raxbar kayerda bulmasin, kaysi davrda bulmasin, agarki uzokni uylaydigan bulsa, chukur fikr yuritadigan bulsa, avvalambor ijodkorlarga sharoit tuFdirib berishi kerak...
Mening shaxsiy fikrim — Uzbekistonni agar uluFlamokchi bulsak, Uzbekistonning buyuk kelajagi bor demokchi bulsak, mana shu zalga karatib, butun xalkimizga karatib aytmokchimanki, bizlar avvalambor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni, buyuk ijodkorlarni tarbiyalashimiz kerak... “
Uzbekistonimizda nafakat shoiru adiblar, balki nozik, guzal she’rlar bita oladigan, okila ayollarimiz xam bulgan va xozir xam bor. 1995 yili vafo va sadokat timsoli bulgan tanikli va sevimli shoiramiz Zulfiyaxonimning tabarruk 80 yoshga tulgan kunlariga baFishlangan tadbirda Prezidentimiz kuyidagilarni e’tirof etdi: “Siz zamonamizning zabardast shoiri va jamoat arbobi sifatida Uzbekistonning jarangdor ovozi buldingiz, deb aytsak, aslo mubolaFa bulmaydi. Jaxon minbarlarida yangragan she’rlaringiz — Shark ayolining aklu zakosi, fazlu kamolidan noyob nishonadir. Siz latif ijodingiz bilan millionlab kishilarga ezgulik, muxabbat va sadokatdan sabok berdingiz...
Siz Gulbadanbegim, Zebuniso, Uvaysiy, Nodirabegim kabi Sharkning buyuk fozila ayollari boshlagan an’analarni boyitib, yangi poFOnaga kutardingiz. Mexribon va talabchan ustoz Zulfiyaxonimning mayorat maktabidan kuplab yosh iste’dodlar baxramand buldilar.
Istiklol ruxi Sizni, ijodingizni yanada yoshartirib yubordi. Maftunkor she’riyatingiz yoshlik nafasi bilan kayta uchkunlandi. Sizning, el ardoFidagi yetuk ijodkor, moxir tarjimon, atokli noshir-muxarrir va jamoat arbobining tavallud kuni milliy bayram sifatida nishonlanishi mustakil davlatimiz xayotida katta vokea. Bu kutluF sana istiklol zamonida, yoruF kunlarda utayotgan millionlab muxlislaringizning kuvonchiga kuvonch kushishi juda tabiiydir”.
Yurtimizda kadimdan jaxon ilmiga salmokli xissa kushgan, dunyoda nomi shuxrat kozongan zabardast allomalar kup utgan. Afsuski, karamlik davrida ularning xam nomlari kup tashvik kilinmas edi. Mustakillik sharofati bilan ularning amalga oshirgan buyuk xizmatlari xam uziga yarasha yuksak e’tiborini topa boshladi. Shulardan biri bundan 1200 ilgari yurtimiz nomini jaxonga tanitgan buyuk astronom, matematik va geograf Axmad al-FarFOniy bulib, 1998 yilda Uzbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan allomaning 1200 yillik tavallud sanasi katta tantanalar bilan nishonlandi. Bu bayramda Prezident nutk suzlab, kuyidagilarni aloxida ta’kidladi:


212


www.ziyouz.com kutubxonasi




“Bugun yurtimizning kadimiy va sulim gushalaridan biri Fargonada muborak bayram. Bugun xalkimizning bir buyuk uFloni, urta asrlar jaxon ilm-fani asoschilaridan biri, komusiy olim Ax,mad al-FarFOniyning xotirasini yod etib turibmiz. Ushbu tarixiy vokealar butun dunyo ilmu ma’rifat, ma’naviyat axlining dikkat markazida bulib, el-yurtimiz obru- e’tiborini jaxonga tarannum etmokda... Axmad al-FarFOniyning olamshumul merosi dunyo madaniyati va ma’rifati xazinalaridan biri bulib, Milliy saloxiyatimiz, milliy tafakkurimiz kulami va kudratining isbotidir. Axmad al-FarFOniy merosi insoniyatning yangi ilm chukkilariga kutarilishiga sababchi buldi, butun ma’rifiy dunyo olimlari uchun dasturilamal bulib xizmat kildi. FarFOnalik bu fozil zotning "Astronomiya asoslari" nomli shox asari un ikkinchi asrdayok lotin va ivrit tillariga tarjima etilgan edi... Axmad al-FarFOniyning astronomiya fani rivojidagi nufuzi shu kadar ediki, alloma bobomizning nomi Yer kurrasidagina emas, samoda xam abadiy shuxrat topdi. Un oltinchi asrdayok Oydagi kraterlardan biriga uning nomi berilgan edi. Atokli astronom Yan Geveliy tomonidan 1647 yili nashr kilingan "Selenografiya" kitobida Oydagi kraterlardan ikkitasi ikki buyuk vatandoshimiz — Axmad al- FarFOniy va Mirzo UluFbek nomi bilan ataladi...
Bir xakikatni barchamiz anglab olishimiz zarur. Uzbek zaminida asrlar davomida fan va madaniyatning turli soxalarida buyuk iste’dodlarning parvarish topgani bejiz emas, albatta. Jamiyat tarakkiyotidagi xar kanday uzgarishlar, yangiliklar, ayniksa, insoniyat rivojiga katta turtki beradigan jarayonlar, kashfiyotlar uz-uzidan yuz bermaydi. Buning uchun avvalo asriy an’analar, tegishli shart-sharoit, tafakkur maktabi, madaniy-ma’naviy muxit mavjud bulmoFi kerak. Millatning tabiatida, konida, nasl-nasabida ezgulik va ma’rifat sari intilish mafkurasi va konuniyati jush urishi lozim. Buning uchun eng avvalo mana shu kadimiy va betakror yurtga Alloxning nazari va e’tibori tushishi kerak...
Axmad al-FarFOniyga baFishlangan tantanalar uzligimizni, kadr- kimmatimizni, millatimizning dunyoda tutgan urnini anglash yulida yana bir muxim vositadir. Ayniksa, bu sananing YUNESKO karori bilan xalkaro mikyosda keng nishonlanishi Axmad al-FarFOniy ilmiy merosini urganish borasidagi yangi-yangi tadkikotlarga asos buladi, deb ishonaman...”
Prezidentimiz ta’kidlaganidek, biz orzu etgan buyuk davlatni bunyod kilittt barchamizdan mustaxkam iroda, iymon-e’tikod, milliy Furur tuYFusi, buyuk ajdodlarimizdan meros kolgan ma’naviy bisotga ega bulishni talab kiladi. Bilaklarimizda kuch, kalblarimizda kelajakka ishonch bulmoFi shartdir. Buning uchun ushbu tabarruk zaminni obod etishga uz xayotini baFishlagan buyuk ajdodlarimiz nomini kelajak zafarlarga undovchi bir bayrok yanglet baland tutmoFimiz lozim. Ana shunday nomi millatimiz tuFiga aylangan zabardast siymo uluF bobokalonimiz Amir Temurdir.
Kup yillar mobaynida, xattoki Yevropa davlatlari samimiy extirom bilan tan olgan bobokalonimizni yovuz, kallakesar degan
213


www.ziyouz.com kutubxonasi




“ertaklarga”ishonishga majbur kilindik. Uzok yillar mobaynida mustamlaka iskanjasida kun kechirgan xalkimiz uz vatandoshini kadrlash, uning tarixiy mavkeini munosib uringa kuyish imkonidan maxrum edi.
K,aramlik kasofati bilan Amir Temur nomi tariximiz saxifalaridan kora buyok bilan uchirildi, unutishga maxkum etildi. Maksad xalkimizning yuragidan milliy ong, milliy Furur tuYFusini yukotish, uni karamlikka, tobelikka kundirish edi. Mana oxiri xakikat Falaba kilib, Sharkda tengi yuk sarkarda, Vatan va millat mustakilligi uchun umrini baxsh etgan fidoyi uFlon, Markaziy Osiyoda bundan 600 yil avval uluF bir saltanat barpo etgan davlat arbobi istiklol sharofati bilan uz vataniga kaytdi. Yosh avlod ongiga milliy ma’naviyatimiz an’analarini singdirishda buyuk sarkarda Amir Temurning “Tuzuk”lari, millat nomini yuksaklarga kutarishga sarf etilgan xayoti buyuk ibrat timsolidir.

1993. 
      yil avgustda Toshkent shaxrida Amir Temur va UluFbek xaykallari ochildi. Amir Temur tavalludiga baFishlab utkazilgan anjumanda Prezidentimiz kuyidagilarni aytib utdi: “Bugun — uzbek xalki tarixida uluF kun. Uzbekiston mustakilligiga, muborak istiklolimizga ikki yil tuldi.
      

Buyuk ayyom arafasida Temur bobomiz xaykalining ochilishi uziga xos ramziy bir ma’noga egadir. Vatanimiz istiklolini yanada mustaxkamlash, uni ximoya kilish, yurtimiz sha’ni-shavkatini yuksaltirish, adolat, insof va diyonat xukmron bulgan erkin jamiyat, mexnatkash xalkimizga munosib farovon xayot kurish bizning insoniy va fukarolik burchimizdir. Mamlakatimizning markazida, kadimiy va guzal poytaxtimiz — jonajon Toshkentimiz urtasida kad kutargan uluF bobomiz siymosi xalkimizga faxr va Furur baxsh etmoFi mukarrar!
Bu siymo mard, tanti, xalol va Fayratli xalkimizni birlashtirishda, jipslashtirishda, iymon-okibatli bulishda, kudratli kelajagimizni kurishda bizga yangi-yangi kuch-kuvvat va shijoat baFishlaydi”.

1993. 
      yili ulug temuriyzoda, buyuk alloma va xukmdor Mirzo UluFbekning 600 yilligi yurtimizda keng nishonlandi. Oradan kup utmay 1996 yilni "Amir Temur yili" deb e’lon kilish tuFrisida Uzbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni e’lon kilindi.
      

XIV asrda mamlakatimiz shuxratini jaxonga taratgan bu buyuk shaxs sharafiga Parijda — Yevropaning kok markazida Amir Temur xamda temuriylar davriniig uluFvor madaniy yutuklariga asoslangan kurgazma ochildi.
Xdyratlanarli joyi shundaki, Fransiyada XV asrdayok Amir Temurga yodgorlik urnatilib, unga "Yevropaning xaloskoriga" degan chukur ramziy ma’noli suzlar yozib kuyilgan. Ayni Amir Temur boskinchi tudalarning Yevropa ichkarisiga kilayotgan xarakatiga chek kuyganini, boshka tajovuzkorlik yurishlarini uzok muddatga tuxtatib kuyganligi bunga sabab bulganligi tarixdan ma’lum. Bugun biz ma’rifatli Movarounnaxr ruxi, temuriylar davrida fan va san’atning gullab-yashnagani Yevropada uYFOnish
214


www.ziyouz.com kutubxonasi

jarayoniga xayotbaxsh ta’sir etganini, umumjaxon tarakkiyotiga kumaklashganini anglab faxrlanamiz.

"Siyosatda maslaxat, muloxazakorlik, uylab ish kilish kurol kuchidan kura un baravar foydalirokdir", degan dono suzlar Amir Temurga mansubdir. Bu suzlar xozirgi tilda nizoli masalalarni siyosiy mulokot, ogoxlantiruvchi diplomatiya yuli bilan xal kilishni bildiradi. Amir Temurning tarixiy xizmati yana shundan iboratki, uning xarakatlari tufayli Osiyo va Yevropa davlatlari tarixda birinchi marta yagona jugrofiy-siyosiy makonda ekanliklarini xis etdi. Bu fakat ulkan afzallikdagina emas, savdogarlar, xalklar xech kanday tuskinliksiz xarakat kiladigan yangi yullarning ochilishida xam namoyon buldi.
Bu anjumanda davlatimiz raxbari nutk suzlab, kuyidagilarni aytib utdi: “Buyuk strateg, moxir siyosatchi, eskirgan ijtimoiy munosabatlarning kat’iy isloxotchisi, savdo-sotik, xunarmandchilik va madaniyatning xomiysi bulgan Amir Temur "konunlar va urf-odatlarga asoslangan" davlatni barpo etdi. YUNESKO karorgoxidagi ushbu kurgazma Amir Temurning "Chindan xam ishlarimiz bizni kursatib turadi!" degan mashxur suzlarini yakkol tasdiklamokda. Markaziy Osiyo madaniy va ma’naviy merosini urganish xamda kayta tiklashga doir maxsus dasturni ishlab chikish va amalga oshirishga YUNESKOning kushgan ulushini Uzbekiston yuksak darajada kadrlaydi.
Bu Uzbekiston uchun, ayniksa, kimmatlidir, Uzbekistonda, ma’lumki, mash’um sovet davrida kuplab madaniyat yodgorliklari buzib yuborilgan, yer bilan yakson kilingan edi. Shu sababli biz amalga oshirilayotgan turli loyixalarda, xususan, Uzbekiston xududidagi arxeologiya ekspeditsiyalarida turli mamlakatlar, shu jumladan, Yaponiya va Fransiya olimlari xamda mutaxassislarining ishtirokini juda kadrlaymiz.
YUNESKOdagi kurgazma xammangiz uchun Uzbekistonga, Amir Temur Vataniga borishga uziga xos taklifnomadir. Ishonchim komilki, me’morchilik yodgorliklari, kadimgi kulyozmalar, Turkiston xalk ustalari yasagan buyumlar asrlar osha sizlarga ulugvorligi va badiiy shakllarning puxtaligi bilan, fikr va ijod teranligi, ma’naviy soflik bilan zavk bagishlaydi. Ular akl-idrokni yuksaklikka kutaradi va xozirgi inson Yearbdami yoki Sharkdami — kayerda yashamasin, uning kalbiga yetib boradi”.

3. 
   fasl. Yosh avlod tarbiyasi va ta’lim tizimidagi isloxotlar.
   

Sobik Shurolar davridagi ta’lim tizimi 70-yillarga kelib
byurokratik ma’murchilik okibatida deyarli yaroksiz axvolga kelib kolgan
edi. Ayniksa, ukuv jarayoni va maktab dasturlarining voke xayotdan ajrab
kolganligi, ijtimoiy fanlarda totalitar mafkura xukmronligi
natijasida 11 yillik urta maktabni bitirib chikkan 17-18 yoshli yigit-kiz
agar oliy ukuv yurtiga ukishga kira olmasa, ochigini aytganda, kuchada kolar
edi. Vaxolanki, amalda urta maktab
215