1Kirsh Metall konstruksiya elementlarining hisoblashda qo’llaniladigan me’yoriy hujjatlar bilan tanishish

Zararli aralashmalar
Fosfor va oltingugurt zararli aralashmalardir. Ammo ularni po’lat tarkibidan butunlay chiqarib bo’lmaydi. Po’lat tarkibida fosfor miqdori 0,045%dan oshsa, past harorat ta’siridan po’lat murtligi ko’payadi.
Oltingugurt miqdori 0,055% dan ortishi, po’latda, qizigan vaqtida, darzlar hosil bo’lish iga olib keladi.
Azot <0,008%, kislorod <0,007%, vodorod <0,0007% ichki atomlararo boglanishini kamaytiradi va murt ravishda sinishiga olib keladi. Foydalanishda kuyilgan talablarga ko’ra po’lat quydagi uch guruhda tayyorlanadi: A - mexnik xususiyatlar bo’yicha , B-kimyoviy tarkibi bo’yicha, V- mexAniqi xususiyatlari va kimyoviy takib bo’yicha.
Qurilish konstruksiyalari uchun ishlatiladigan po’latlar mustahkam va payvandlanuvchan, shuningdek, emirilishga va dinamik ta’sirlarga bardoshlik bo’lishi lozim, ya’ni bunday qurilmalar qurishda asosan «V» guruhdagi po’latlar talab kilinadi, VSt3kp2-kaynok po’lat (kp-kaynok, sp-tinch po’lat, ps-yarim tinch po’lat).
Po’lat eritish ikki usulda bo’ladi. Marten pechlarida va konvektor usulida kislorod yuborish bilan. Po’lat mustahkamligini oshirishning asosan ikki usuli bor: Yuqorii haroratda ishlov berish va legirlash.
Yuqorii haroratda ishlov berishdan asosiy maqsad po’latning atom tuzilishini uzgartirish va zarrachalarini maydalashdan iborat.
Bu jarayon natijasida po’latning elastikligi biroz kamaygani xolda mustahkamligi va oquvchanlik chegarasi ortadi. Yuqorii haroratda ishlov berishni asosiy turlari: toblash, normallash va bushatish.
Toblash po’latni 9100Sdan Yuqoriigacha qizdirib keyin tezlik bilan sovitishdan iborat. Normallashda toblangan yoyma po’lat kaytadan austenit tuzilishi hosil bo’ladigan haroratgacha kizdirilib, keyin xavoda sovitiladi. Normallash natijasida po’latning tuzilishi ancha yaxshilanib, ichki kuchlanishlar yukoladi, bu esa uz navbatida po’latning mustahkamligi va plastik xususiyatlari, zarbga chidamliligi ortishiga olib keladi. Bo’shatish - bu po’latni austenitning o’zgarishlari haroratidan Yuqorii haroratgacha (2730S) kizdirib, keyin sovitish (xavoda yoki suvda) dan iborat. Bunda po’latning mo’rtligi kamayib, zarbaga chidamliligi ortadi.
Qurilish konstruksiyalarni hisoblashdan maqsad kam miqdorda ma-terial sarflab tashqi ta’sir etayotgan jami yuklarga etarli darajada ko’tarish qobiliyatiga ega bo’lgan, konstruksiyalarni yaratish. Metall konstruksiyalarni hozir chegaraviy holatlar bo’yicha hisoblashadi.
Chegara holatlar deganda konstruksiyalarning ishlatilish jarayonida oldindan belgilangan talablarga javob bermay qolishi tushuniladi. Birinchi guruh chegara holatlar konstruksiyani yuk ko’tarish qobiliyatini yo’qotish bilan bog’liq bo’lib va ularga quyidagilar kiradi: shakl umumiy ustivorligining yo’qolishi, vaziyat ustivorligining yo’qolishi, qurilma metallining toliqishi, yoki boshqa biror xarakterdagi buzilish, yuklarning va tashqi muhitning birgalikdagi noqulay ta’siri natijasida buzilish, qurilmalardan foydalanishni to’xtatishga olib keladigan rezonans tebranishlar, metall materialning oquvchanligi, birikmalardagi siljishlar, o’z-o’zidan cho’ziluvchanlik yoki darzlarning haddan tashqari ochilishi natijasida konstruksiyalardan foydalanish mumkinsizlik holatlar.
Ikkinchi guruh chegara holatlar konstruksiyani normal foydalanish qiyinlashib qolganligi bilan bog’liq va ularga yo’l qo’yib bo’lmaydigan siljishlar, tebranmalar, darzlar paydo bo’lishi natijasida ishlash muddatining kamayishiga olib keladigan holatlar kiradi. Кonstruk-siyalarni chegara holatlarga hisoblash, inshootni qurish yoki undan foydalanish davrining barcha bosqichlarida chegara holatlardan biror-tasining ham vujudga kelmasligini ta’minlaydi.
Birinchi guruh chegara holatlari uchun umumiy shart quyidagicha yozilishi mumkin: N ≤ S
N - hisoblanayotgan elementdagi yuklarni noqulay birgalikda ta’sir etishidan hosil bo’ladigan kuch,
S - hisoblanayotgan elementning yuk ko’tarish qobiliyati.
Elementdagi hosil bo’ladigan kuchni quyidagi formula bilan aniqlashimiz mumkin:

bu erda
- kuch F_ni1 ga teng bo’lgandagi elementda hosil bo’ladigan kuch
_fi – yuk bo’yicha ishonchli koeffisient
_{n –} bino vazifasiga ko’ra ishonchlilik koeffisienti
 - yuklarning birgalikda ta’sir etishini e’tiborga oladigan koeffisient
Elementning yuk ko’tarish qobiliyatini uning yuzasiga va material-ning qarshiligiga qarab aniqlash mumkin:
SA_nR_up_m_cA_nR_y _c
Bu erda: A_p – element ko’ndalang kesimining netto yuzasi,
R_y – element materialining oquvchanligi bo’yicha hisobiy qarshiligi
_c – ishlash sharoitini e’tiborga oluvchi koeffisient.
Shunday qilib birinchi guruh chegaraviy holati bo’yicha hisoblash tenglamasini yozamiz:

Chegaraviy holatni ikkinchi guruh bo’yicha hisobiy ifodasini quyi-dagicha yozish mumkin:

bu erda:
- birlik yuk ta’sirida elementdagi hosil bo’ladigan elastik deformasiya,
₂ - norma bo’yicha o’rnatilgan konstruksiyaning chegaraviy deforma-siyasi.