1–маъруза асосий тушунчалар ва бирликлар

ЁРИТИШ ҚУРИЛМАЛАРИ ҚУВВАТИ ҲИСОБЛАШ

Ёритиш қурилмалари қуввати ва электр тармоқларини ҳисобларини бажа–ришда қуйидаги масалалар кўриб чиқилади:
1. Ҳисоб учун керакли маълумотлар йиғиш;
2. Ёритиш қурилмаларининг тури, сони ва қувватини аниқлаш;
3. Кучланиш пасайишини аниқлаш;
4. Ўтказгичнинг маркаси ва кўндаланг кесим юзасини танлаш.
Ёритиш қурилмалари талаб қиладиган ҳисоб қувватини топиш, унинг турини ва сонини аниқлаш учун энг кенг тарқалган солиштирма қувват (Р_сқ–русчасига Р_уд) усулини қўллаймиз. Чунки, бу усул лойиҳалашнинг бошланишида ҳамда қувватни аниқлашда тежамли усуллардан бири ҳисобланади. Р_сқ нинг қиймати лампанинг турига, унинг қандай жойлашганлигига, қувватига, осилиб туриш баландлигига, хонанинг майдонига ҳамда ёруғликни ютилиш ва қайтиш коэффициентларига боғлиқ ҳолда аниқланади. Уни аниқланиши қуйидаги тартибда бажарилади:

1. 
   Лампани тури ва уни осиб қўйиш баландлиги аниқланади;
   
2. 
   Лампанинг энг керакли сони белгиланади;
   
3. 
   Тегишли жадваллардан Р_сқ (Вт/м²) нинг қийматлари аниқлади;
   
4. 
   Электр тармоғининг кучланишига боғлиқ равишда Р_сқ қийматига ўзгаришлар киритилади;
   
5. 
   Лампалар қуввати қуйидаги формула ёрдамида топилади:
   

Р_ҳё=Р_сқ*S*K_тё, Вт
Бу ерда:
Р_ҳё–Ёритишнинг ҳисобий актив қуввати, Вт;
Р_сқ–солиштирма қувват, Вт/м²;
S–ёритилиши талаб қилинаётган майдон, S=а*в, м²;
K_тё–талаб қилиш коэффициент, лойиҳалаш ишлари учун, K_тё=0,85 га тенг деб олиш қабул қилинган;
6. Битта лампанинг қуввати топилади:
Р_л=Р_ҳё/N, Вт,
Ишлаб чиқариш жараёнида технологик ускуналар кўланка берадиган улкан ва ёритиш тарқоқ бўлса, бу усулни қўллаш мақсадга мувофиқ эмас.
Мисол: Ўлчами 10х12 м бўлган ўқув залини E=300 лк ёритиш талаб қилинсин. Бунга эришиш учун лампанинг ЛСО–02 типидаги, 2 талик ЛБ туридаги 40 Вт ли люминесцент қўлланган бўлсин. Уларнинг осиб қўйиш баландлиги эса H_х=1,9 м ва қайтиш коэффициентлари эса _ш=70%, _д=50%, _п=10% деб қабул қиламиз. Зални ёритиш учун керак бўладиган лампалар сони ва умумий қувват аниқлансин.
Ечиш: [А1] 5.21 жадвалидан Р_сқ ни қийматини ёритилганлик 100 лк бўлгандаги қийматини аниқлаймиз: Р_сқ=5,7 Вт/м²; 300 лк бўлганда эса Р_сқ=3*5,7=17,1 Вт/м² бўлади; У ҳолда умумий қувват қуйидагича аниқланади:
Р_ҳё = 17,1*0,85*120 = 1744 Вт.
Лампалар сони тенг бўлади:
N=1744/80=21,8 дона;
Уни 22 дона деб қабул қиламиз. Унда ёритиш қурилмаларининг умумий қуввати Р_ҳё=1760 Вт бўлади.
3. Кучланиш пасайишини аниқлаш.
Электр тармоқларида кучланиш пасайишининг рухсат этилган (U_рэ) қиймати қуйидагича аниқланади:
U_рэ=U_xx–U_min–U_т,
Бу ерда: U_рэ–тармоқ кучланишининг рухсат этилган қиймати;
U_xx–трансформатор салт ишлаш режимининг номинал кучланиши;
U_min–энг йироқда жойлашган лампанинг рухсат этилган кучланиши;
U_т–трансформатордаги иккиламчи кучланишнинг пасайиши.
Трансформатордаги иккиламчи кучланишнинг йўқотилиши унинг юклан–ганлик коэффициентига, унга уланган истеъмолчиларнинг қувват коэффициент–ларига боғлиқ ҳолда қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
U_т=K_ю(R_т*cоs+X_т*sin),
Бу ерда: K_ю–трансформаторнинг юкланиш коэффициенти;
R_т ва Х_т–трансформатор қисқа туташув қаршиликларни актив ва реактив ташкил этувчилари;
cоs–трансформатор иккиламчи чўлғамининг қувват коэффициенти;
R_т ва Х_т ларнинг қийматлари қуйидагича аниқланади:
R_т =(ΔР_қт*100%)/S_н;
Бу ерда:
ΔР_қт–қисқа туташувда нобуд бўлган қувват, кВт;
S_н–трансформаторнинг номинал қуввати, кВА;
(Х_т)
ΔU_қт–қисқа туташув кучланиши.
U_хх ва U_min ларнинг қийматлари мос равишда 105% и 97,5% деб қабул қилинади. [А1] нинг 12.6 жадвалида ёритиш қурилмалари учун кенг тарқалган қувватдаги трансформаторларнинг рухсат этилган йўқотишлари берилган.
Умумий ҳолатда электр тармоғида кучланиш пасайиши қуйидагича аниқланади:

• 
  индуктивсиз тармоқларда: U=I*R,
  
• 
  индуктивли тармоқларда: U=I(R*cоs+X*sin),
  

Бу ерда: