1savol. Geofizika va geokimyo asoslari” haqida umumiy tushunchalar javov. Геофизика атамаси

26.savol:Solishtirma elektr qarshilik Solishtirma elektr qarshilik— uzunligi 1 m, koʻndalang kesim yuzi 1 m2 boʻlgan bir jinsli toʻgʻri silindrik oʻtkazgichning elektr qarshiligi. Metall va qotishmalarning koʻpchiligida bir necha Kelvin gradusi tartibidagi trada Solishtirma elektr qarshilik q. sakrab nolga aylanadi va undan ham past tralarda r=0 saqlanib qoladi. Bu hodisa oʻta oʻtkazuvchanlik deb ataladi.
25.SEYSMOLOGIK MALUMOTLAR BOYICHA ERNING ICHKI TUZILISHI Maruzachi: ass.Ganiyev Z.A.REJA Yerning ichki tuzilishini organishda seysmologik usullar. Yerdagi asosiy seysmik tolqinlar. Xajmiy (boylama va kondalang tolqinlar) va yuzaki (Reley va Lyav tolqinlari) tolqinlar va ularning xususiyatlari. Yer ichida tolqinlarning tarqalishi.Yerning ichki tuzilishini organish asosan ikki yonalishda olib boriladi Bevosita Bilvosita Eng chuqur burgi qudugi Kola yarimorolida qazilgan bolib, uning chuqurligi m ni tashkil etadi. Yerning ichki qobiqlari togrisida ksenolitlar - magma suyuqligi bilan Yer yuzasiga olib chiqilgan chuqurlik tog jinslari bazi tushunchalar byeradi. Masalan, Lesoto kimbyerlit trubkasida (Janubiy Afrika) 250 km chamasi chuqurlikda yotuvchi tog jinslarining vakili sifatida qaraluvchi qoshimchalar topilgan.Yerning ichki tuzilishi haqidagi asosiy malumotlarni quyidagi geofizik usullar yordamida olinadi Zilzilalar yoki portlatish orqali hosil qilingan suniy qayishqoq tebranishlarni qayd etuvchi seysmik; Ogirlik kuchi maydonlarini organishga asoslangan gravimetrik; Yerning magnit maydonini organuvchi magnitometrik; Sayyoramizning issiqlik maydonini va uning yuzasida issiqlik oqimining zichligini organuvchi Geotyermik; Yer qarining elektr otkazuvchanligini organuvchi elektrometrik tadqiqotlarTolqinlar tarqalish xususiyatlariga qarab boylama va kondalang turlarga bolinadi Boylama tolqinlar tolqin tarqalish yonalishida qayishqoq hajmiy uygonishni (tebranishni) uzatishi bilan xaraktyerlanadi. Kondalang tolqinlar tolqin tarqalish yonalishiga pyerpendikulyar holda qayishqoq hajmiy uygonishni (tebranishni) uzatishi bilan oldingisidan farq qiladi. Boylama tolqinlar kondalang tolqinlarga qaraganda katta tezlikka ega. Bundan tashqari kondalang tolqinlar suyuq muhitda tarqalmaydi.Seysmologik malumotlarga kora hozirgi kunda Yer bagrida yigirmatacha ajratuvchi chegara qayd etiladi va ular umumiy tarzda Yerning konsentrik zonal qatlamli tuzilishi togrisida dalolat beradi. Bu chegaralar orasida ikkitasi: kontinentlarda km chuqurliklarda va okeanlar ostida 5-10 km da yotuvchi Moxorovichich yuzasi (Moxo yoki oddiy M) hamda 2900 km chuqurlikdagi joylashgan Vixert - Gutenberg yuzasi asosiy sanaladi. Bu chegaralar sayyoramizni uchta asosiy qobiqlarga yoki geosfyeralarga ajratadi Yer posti - Moxorovichich yuzasi ustida joylashgan Yerning tashqi tosh qobigi; Yer mantiyasi - Moxorovichich (yuqoridan) va Vixert - Gutenberg (pastdan) yuzalari bilan chegaralangan oraliq silikatli qobiq; Yer yadrosi - Vixert - Guttenberg yuzasidan pastda joylashgan sayyoramizning markaziy tanasi.YERNING ICHKI TUZULISHI Yerning mantiyasi eng yirik geosfera sanaladi. U sayyora hajmining 83% va massasining 66% ga yaqinini tashkil etadi.YERNING KESMASISeysmik tolqinlar tarqalishining oziga xos hususiyatlari Gyuygens nuqtai nazariga binoan tolqin frontining har bir nuqtasini mustaqil tebranish manbasi, yani ikkilamchi tolqin manbai deb hisoblash mumkin: bunga asosan byerilgan tolqin frontining ayrim holatlariga qarab, boshqa holatdagi tolqin frontini belgilash mumkin. Ferma nuqtai nazariga binoan ikkita nuqta orasida tolqin eng kichik qarshilik etuvchi yol boylab tarqaladi, yani eng qisqa vaqt sarf qiladigan yolni bosib otadi. Uning fikriga asosan (izotrop) muhitlarda seysmik nur togri chiziqdan iborat, chunki ularda tezlik doimo bir xil. Gradientli muhitlarda (tezlik asta – sekin uzluksiz ozgarib turganda) seysmik nur egri chiziq holiga keladi.Seysmik tolqinlar tarqalishining oziga xos hususiyatlari Supyerpozitsiya nuqtai nazari. Muhitda bir necha tolqin bir vaqtningozida tarqalganda ularning har biri huddi boshqalari yoqdek harakat qiladi. Lekin tolqinlar muhitning biror nuqtasiga bir vaqtda etib kelganda, zarralarning tebranishlari tolqinlarning bir-biriga ustma- ust tushish natijasidek namoyon boladi (intyerfyerensiya kuzatiladi). Ozaro bogliqlik nuqtai nazari.