2- ma’ruza. 10-mavzu. Yong‘in-portlash xavfi mavjud bo‘lgan obyektlardagi avariyalar. 11-mavzu. Radioaktiv moddalar va biologik
Download 1.26 Mb. Pdf ko'rish
|
FVMPA-sirtqi-2-ma\'ruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- Document Outline
|
Epizootik holatlar.
Tabiiy ofat va katta halokatlar yuz bergan hududlarda epidemioligik, epizootik va epifitotik o‘choqlarning yuzaga kelishiga, favqulodda vaziyat sodir bo‘lgan hududda kasallik qo‘zg‘atuvchilari tarqalishi mexanizmining faollashishi oqibatida aholini turli xildagi yuqumli kasalliklarga ommaviy chalinishi, ko‘p sonli kasallik o‘choqlari paydo bo‘lishi hamda sog‘lom aholini yuqumli kasalliklar bilan zararlangan bemorlardan o‘z vaqtida muhofaza qilish va ajratish tadbirlarini kechikib o‘tkazilishi sabab bo‘ladi. Epizootiya – hayvonlarning ommaviy kasallanishi yoki nobud bo‘lishidir. Yuqumli kasalliklar infeksiya manbaiga ko‘ra 2 guruhga bo‘linadi: 1.Antropanozlar - bu kasalliklar faqat odamlarda uchraydi va ular bilan hayvonlar kasallanmaydi. 2.Zoonozlar – bu kasalliklar hayvonlarda va odamlarda uchraydi. Odamlarga hayvonlar orqali yuqadi. Rus olimi S.S.Andreevskiy 1788- yilda Sibirdagi epizootiya vaqtida bu kasallikni tekshirish maqsadida hayvondan o‘ziga yuqtirib, odamlar bilan hayvonlarda uchraydigan kasallik bir hil ekanligini isbotlagan va bu kasallikni «Sibirskaya yazva» deb atashni taklif etgan. U kuydirgining patologik anatomiyasini, klinik turlarini tasvirlab bergan, davo va profilaktik usullarini ishlab chiqqan. Kuydirgi kasalligining manbai uy hayvonlari, asosan katta va mayda shoxli xayvonlar, shuningdek otlar hisoblanadi. Kuydirgi bilan kasallangan hayvonlar kasallik mikroblarini ahlati va siydigi bilan tashqariga chiqaradi. Hayvon o‘lganidan so‘ng uning terisi, juni, ichki organlari va qoni uzoq muddat davomida yuqumli bo‘lib turadi. Odamlarga kasalik tirik yoki o‘lgan hayvondan yuqadi. Kuydirgi bilan kasallangan hayvonga yaqin yurish, uni parvarish qilish vaqtida kasallik osongina yuqadi. Kuydirgidan o‘lgan hayvon terisi va junidan tayyorlangan har xil mo‘yna buyumlar orqali ham kasallik yuqishi mumkin. Kuydirgi asosan cho‘ponlar, veterinariya xodimlari, qushxona, teri zavodi ishchilari, mo‘ynado‘zlar, eski-tuski qabul qiladigan punkt xodimlarida uchraydi. Patogenezi. Kuydirgi mikrobi organizmga shilingan teri, me’da-ichak shilliq pardalari va havo yo‘llari orqali o‘tadi. Odam organizmiga kirgan kuydirgi tayoqchasi vegetativ formasining bir qismini fagotsitlar yutib oladi (fagotsitoz), qolganlari limfa va qon orqali organizmga tarqaladi. Kuydirgi mikroblari jigar, taloq, o‘pka, ichak devori, teri osti biriktiruvchi to‘qimasiga etib boradi. Keyinchalik ana shu organlarda ular organizm himoya kuchlari ta’sirida halok bo‘ladi yoki infeksiya o‘choqlarini paydo qiladi. Bemor organizmida pretsipitinlar, agglyutininlar, komplementni biriktiruvchi antitelolar hosil bo‘ladi. Quturish o‘tkir yuqumli zoonoz kasallik bo‘lib, markaziy nerv sistemasining zararlanishi (ensefalit boshlanishi) bilan ta’riflanadi. Quturish kasalligi qadim zamonlardan beri ma’lum. Odamlarda quturish kasalligi itlarning tishlashi natijasida kelib chiqishini birinchi marta Aristotel (meloddan avvalgi 4 asr) aniqlagan. Quturishning klinikasini dastlab I asrda Sels yoritdi va uni gidrofobiya (suvdan qo‘rqish) deb atadi. Mashhur fransuz olimi Lui Paster (1881 -1888) quturishga qarshi emdori - vaksina topdi va ishlab chiqdi, it, bo‘ri tishlagan odamlarni shu emdori bilan emlashni amalda joriy etdi. Etiologiyasi. Quturishni quzgatuvchisi neyrotrop virus, bo‘lib, u quturgan hayvonning so‘lagida bo‘ladi, tashqi muhitda uzoq saqlana olmaydi. 1887 yilda Babesh va 1903 yilda Negri quturib o‘lgan xayvonlar bosh miyasining ammon shoxi deb ataluvchi qismida dog‘ga o‘xshash yumaloq tuzilmalar borligini aniqlaganlar. Keyinchalik boshqa olimlar ana o‘sha dog‘lar quturish virusi ta’sirida paydo bo‘lishini isbotladilar. Virus dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida 5-10 minut, qaynatilganida 2 minut davomida halok bo‘ladi. Quritilganda va past haroratda uzoq vaqt tirik saqlanadi. Epidemiologiyasi. Infeksiya manbai quturgan itlar, mushuklar, bo‘rilar, tulkilar, bo‘rsiqlar va boshqa hayvonlardir. Kamdan-kam hollarda kasallik quyonlardan, kalamush va sichqonlardan yuqishi mumkin. Itning so‘lagida virus quturish belgilari ma’lum bo‘lishidan 7-10 kun ilgari paydo bo‘la boshlaydi. Itdan quturish kasalligi yuqishi uchun itning odamni tishlashi shart emas, uning so‘lagi odam terisidagi kichkina shilingan yoki tirnalgan joyiga tushsa ham kasallik yuqadi. Kuturish yoz- kuz oylarida ko‘proq uchraydi, chunki yilning bu fasllarida kishilarni itlar ko‘proq tishlaydi. Odam boshi va yuzining tishlanishi oyoq-qo‘llar tishlanishiga qaragaida ancha havflidir. Itning kiyim-kechak ustidan odamni tishlashi ham xatarli. Patogenezi. Yaralangan odam terisiga tushgan it so‘lagidagi virus nerv tolalari bo‘ylab bosh va orqa miyaga etib boradi va ularda ko‘payib, chuqur- o‘zgarishlar yuz berishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa adashgan nerv tomoq-til va til osti nervlarining yadrolari ko‘proq zararlanadi. Yutish va nafasda qatnashadigan muskullarning tortishib, qisqarishi, talvasaga tushib, tirishish, qattiq terlash va so‘lak oqishi ana shu nervlarning zararlanishiga bog‘liqdir. Bosh miyada ko‘paygan viruslar nerv tolalari orqali ichki organlarga, jumladan so‘lak bezlariga o‘tadi. Shu sababdan quturgan hayvonning so‘lagida virus ko‘p bo‘ladi. Epizootik holatlarning oldini olish. Laboratoriya diagnostikasi. Quturib o‘lgan odam va xayvon miyasining ammon shoxi deb ataluvchi qismi va uzunchoq miyasida Babesh-Negri dog‘lari bor-yo‘qligi aniqlanadi. Quturganlarning 80-85 foizida Babesh-Negri dog‘lari ko‘riladi. Bu dog‘larning topilmasligi quturish diagnozini yo‘qqa chiqarmaydi. Biologik usul ham qo‘llaniladi. Quturib o‘lgan odam yoky hayvon miyasidan tayyorlangan emulsiya quyonning miyasiga yuboriladi va keyin tekshiriladi. Davosi. Bu kasallikning xos davosi yo‘k. Quturishga davo qilishda simptomatik va patogenetik davo usullari qo‘llaniladi. Bu usullar bemorni bir oz tinchlantiradi. Bemor shovqin-surondan xoli bo‘lgan tinch, alohida xonada yotishi kerak. Xona ozgina qorong‘iroq va eshigi berk turadigan bo‘lishi lozim. Unga uxlatadigan, yurakni tinchlaitiradigan va og‘riq qoldiradigan dorilar beriladi. Profilaktikasi. Kuturinga qarshi. kurash bu infeksiyani avvalo xayvonlar, birinchi navbatda - itlar orasida yo‘kotishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Daydi it va mushuklarni yo‘kotish, axoli yashaydigan joylar yaqinida uchraydigan bo‘ri va bo‘rsiqlarni xam yo‘q qilish zarur. Xonaki it va mushuklar doimiy veterinariya xizmati nazoratida bo‘lishi kerak. Ularni vaqti bilan emlab turiladi. Agar it yoki mushuk biror kishini tishlasa yoki uning so‘lagi terining shilingan joyiga tushgan bo‘lsa, darxol yarani kaliy permanganat eritmasi yoki sovunli suv bilan yaxshilab qayta-qayta yuvish va o‘sha joyga tezda banka qo‘yib, jaroxatdan qon so‘rib olish kerak. Keyin jaroxat yoki shilingan joyni yod yoki spirt bilan tozalash lozim. So‘ngra it tishlagan odamni tegishli travmatologiya punktiga yuboriladi. Tishlagan it o‘z xujayinining uyida yoki veterinariya muassasasida 14 kun davomida nazorat ostida saqlanadi. Shu muddat ichida xayvonda quturish alomatlari paydo bo‘lsa, uni o‘ldirib tekshirib ko‘riladi. Eng yaxshi natija beradigan profilaktika usuli bu quturishga qarshi emlashdir. Quturishning xos profilaktikasi maxsus vaksina bilan va quturishga qarshi gammaglobulin bilan emlash orqali amalga oshiriladi. It tishlagan odam maxsus sxema bo‘yicha albatta emlanishi kerak. It tishlaganidan keyin 14 kun ichida o‘sha it o‘lsa yoki yo‘qolib ketgan bo‘lsa, odamning emlanishi ayniqsa zarur. Bordiyu, tishlamagan, lekin uning so‘laklari odam terisiga va shilliq pardasiga tekkan bo‘lsa ham odam albatta emlanadi. Fermi vaksinasi qo‘llaniladi. Vaksina bilan emlashni vrach-rabiolog yoki travmatolog tayinlaydi. Vaksinaning dozasi, emlash muddati jarohatning katta-kichikligi, chuqurligi va qayerda joylashganiga bog‘liq. Vaksina bilan bir qatorda antirabik gammaglobulin xam yuboriladi. Quturishga qarshi emlash maxsus yo‘l-yo‘riqlarga, ko‘rsatilgan qoidalarga qat’iy rioya qilingan holda amalga oshiriladi. Xulosa. Har bir fuqaro yuqumli kasalliklar, ularning birlamchi alomatlari-belgilarini, zarur bo‘lganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishning usul va vositlarini mukammal egallashlari zarur. Kasallikning birlamchi alomatlari paydo bo‘lishi bilanoq, eng maqul usul bu shifokor-mtaxassisga murojaat qilishdir. Bundan tashqari har yili tibbiy ko‘rikdn o‘tish, emlash, profilaktika chora-tadbirlariga ham jiddiy yondoshish zarur. Document Outline
Download 1.26 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|