2- mavzu. Markaziy Osiyo jahon sivilizatsiyasining ajralmas qismi

Jahon taraqqiyoti tarixida O’rta Osiyo sivilizatsiyasining o’rni. 

Insoniyatning  qadim-qadimdan  o’z  davriga  xos  turmush  tarziga,  moddiy  va  ma’naviy 

madaniyatga, ya’ni ma’lum darajadagi sivilizatsiyaga ega b o’lgan. Davrlar o’tishi bilan insoniyat 

sivilizatsiyasi  darajasi  o’sib,  rivojlanib,  takomillashib  borgan.  Bu  jarayon  odamlarning  mehnat 

qilish  usuli  qanchalik  darajada  moddiy  va  ma’naviy  boyliklarni  yaratish  va  ko’paytirib  borishi 

bilan bog’liq kechgan.U yoki bu sivilizatsiya haqida so’z borganda insoniyatning yashash uchun 

kurashi, tinimsiz mehnati, ma’naviyat va ma’rifatga intilishi tufayli o’zi uchun yaratgan jismoniy 

va madaniy qulayliklari – ov va mehnat qurollari, kiyim-bosh, uy joy va oilaviy munosabatlari, 

ishlab chiqarish usullari, maishiy xizmat vositalari, ijtimoiy ongi va ma’naviy dunyosi, ijtimoiy-

siyosiy,  axloqiy-huquqiy  munosabatlari  darajasi  bilan  tavsiflanadigan  ma’lum  bir  tarixiy  davr 

tushuniladi.  Masalan,  Qadimgi  Sharq  sivilizatsiyasi,  Antik  Yunon-Rim  sivilizatsiyasi,  Islom 

sivilizatsiyasi,  xristian  sivilizatsiyasi,  hozirgi  zamon  sivilizatsiyasi  kabi  tushunchalarda 

insonlarning  iqtisodiy,  ijtimoiy-siyosiy  hayoti,  turmush  tarzi,  ma’naviy  qiyofasi,  axloqi,  bilim 

saviyasi, mehnat qurollari va hokazo jihatlari mujassamlashgan bo’ladi. 

Har bir mintaqada sivilizatsiya davriy nuqtayi  nazardan ertaroq  yoki  kechroq, o’ziga xos 

shaklda shakllanib, rivojlanib borgan. Tarixiy, ilmiy tadqiqotlar bizning Vatanimiz – O’zbekiston  

insoniyat  sivilizatsiyasining  qadimgi  o’choqlaridan  biri  ekanligidan  dalolat  bermoqda. 

O’zbekiston    va O’rta Osiyo hududlarida olib borilayotgan keng miqyosdagi tadqiqot ishlarining 

natijalari ham Vatanimizning jahon sivilizatsiyasida tutgan o’rnini tasdiqlaydi. 

Dunyoning turli  burchaklarida  yashaydigan xalqlarning turli  davrlarda, ijtimoiy-iqtisod  iy 

va  madaniy  jarayonlarda  erishgan  yutuqlari  hamda  taraqqiyot  bosqichiga  ko’tarilishini 

sivilizatsiya tushunchasi o’zida aks ettiradi. Bu taraqqiyot bosqichi insoniyatning paydo bo’lishi 

va rivojlanishi, jamiyatning rivojlanish darajasi, moddiy va ma’naviy madaniyatining yuksalishi, 

qabilalar va xalqlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar bilan izohlanadi. 

---

O’rta Osiyo sivilizatsiyasi turli hududlarda turli davrlarda paydo bo’ldi va rivojlandi. Misol 

uchun,  janubiy  hududlarda  yashagan  qadimgi  qabilalar  miloddan  avvalgi  VI  ming  yillikdayoq 

dehqonchilikka  o’tib,  unumdor  xo’jalikni  rivojlantirgan  bo’lsalar,  bu  davrdagi  shimoliy 

hududlardagi qabilalar asosan ovchilik, baliqchilik va qisman ziroatchilikning ilk shakllari bilan 

shug’ullanganlar.    Bu notekislik jarayonini tabiiy geografik sharoitlar va o’zaro unosabatlar bilan 

izohlash mumkin. Bu o’rinda O’rta Osiyoning cho’l va dasht hududlari hamda tog’oldi va daryo 

vohalari  hududlarining  rivojlanish  darajasidagi  madaniy  notekislikni  taqqoslab  ko’rish  ( 

Kopetdog’,  Hisor,  Zarafshon  tog’oldi  hududlari  hamda  Qizilqum,  Qoraqum,  Qashqadaryo  va 

Zarafshon    vohasining dasht hududlari) muhimdir. 

Undan  tashqari,  O’rta  Osiyoda  turli-tuman  madaniyat  yaratgan  qadimgi  aholining  neolit 

davridayoq, ya’ni miloddan avvalgi VI-IV ming yillardagi o’zaro munosabatlari va bu aholining 

Sharqdagi, dastavval Old Osiyodagi boshqa qadimgi sivilizatsiya o’choqlari bilan uzviy aloqada 

bo’lishi ham mahalliy sivilizatsiyaning rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatgan.