2- mutaxassislik) talabasi Nazariy Azamat Alisher o’g’lining ashT (turk tili)

Tahlil etiladigan asar haqida

Mustafo Qutluning “sir” asari tasavvufiy xususiyatlar asosida yaratilgan kitobdir. Butun kitobda shayxning kechinmalari ettirilgan. Shayx maskanida va uning atrofida jamiyatning deyarli har bir namoyondalari bor: Jurnalist, olim, siyosatchi va boshqalar. Bu turlarning Shayx bilan aloqalari ham ularning shaxsiy kechinmalarini ochib beradi. Sir kitobi, Kutlu uzoq vaqtdan beri, ayniqsa saksoninchi yillardan keyin faoliyat yuritgan Turkiyadagi ijtimoiy o'zgarishlarga oydinlik kiritadi va tanqidlarga sabab bo'ladi. Kitobda quyidagi hikoyalar bor: Sir, Tarix axlat qutisi, Siyosiy-nazar, Dunyoda har ne uchraydi, Izlab topib bo'lmaydi, Shogird, Tinchlik savdosi, Atirgul.
“Sir” qissasida ustozning vafoti munosabati bilan uning o‘rnini egallagan murshidning o‘zidan va tevarak-atrofidan begonalashuviga duch kelamiz. Boshqacha qilib aytganda, murshidning o'z-o'zidan begonalashishi asosida unga yuklangan mas'uliyatning uning shaxsiyati bilan o’zaro bir biriga mos kelmasligi tasvirlanadi. “Tarixning axlat qutisi” qissasida ziyoli birining yurtdan, xalqdan, kasb-hunardan va o‘zidan uzoqlashishi jurnalist sifatida e’tiborga olinadi. Qahramonimiz Metin bizga o'zining idealistik o'ziga xosligi va undan kutilayotgan narsa va u bilan bog'liq begonalashuv o'rtasidagi tafovutni tushunishga yordam beradi. “Dunyodagi har ne bor” hikoyasi olim atrofida shakllangan. O‘z muhitidan yiroqlashib, yolg‘izlikda yashagan olimning tasavvur qilgan hayoti parchalanib, o’zini “tanholikka”ga mahkum qiladi. Aftidan, bunga vaqt o‘tishining qayg‘usi, oliy o‘quv yurtlarida ko‘zga ko‘ringan olimlarning yo‘qligi sabab bo‘lsa kerak. U universitetda olgan bilimlari aslida o’ziga tegishli emas, o’zininki emasdekhis qila boshlaydi va endi u tarixni o'rganishdan zavq ololmaydi. Universitet ham, bilimdon ham begonalashdi. U charchadi.
Darhaqiqat, aslida bir-biridan farq qiladigan hikoyalarni bir jumlada jamlash mumkin; "O’lim to’shagida ham inson har doim ko'zguda o'ziga qarash kerak." Kitob bizga siyosiy yoki shaxsiy hokimiyatni qo'lga kiritish uchun tanazzulga uchragan va o'zligini unutganlarni ko'rsatadi. Kitobni nihoyasiga yetkazganimizda, kitobdagidek buzib ko‘rsatilgan shayxlar, guruhlar, lavozimi bor odamlar siyosatdan qanday foydalanilayotgani, o‘z manfaatlari, siyosiy foydasi yo‘lida to’g’ri yo’ldan og’ib ketayotganini ko‘rib, afsuslanamiz. Mustafo Kutlu o‘z qahramonlariga dunyoni o‘zgartirish vazifasini topshirdi. Ammo qahramonlar bunga erisha olmaydilar. Dunyoni o'zgartira olmagan odamni oxir-oqibat dunyo o'zgartiradi. O'z ideallari va o'ziga yuklangan mas’uliyatga amal qila olmagan inson o'z muhitini ijobiy tomonga o'zgartirish o'rniga o'zini o'zgartira boshlaydi. U o'z g’oyasini va maqsadini yo'qotadi. U o'zini anglash uchun yashash maydonini qidiradi. Darhaqiqat, U olomon ichida yolg'iz qoladi.
Ijtimoiy hayotda go‘zallik o‘rnini chirkinlik egallagan, yaxshilikdan yomonlik ko’paygan, aslida borligi ma’lum, ammo e’tibordan chetda qolayotgan bir dunyoda yaxshilarlar uchun eng yaxshisi chetga chekinish yoki sukut saqlash ekani ko‘rinib turibdi. Mustafo Kutluni o'qiydiganlarga kitob haqida kamtarona maslahatim quyidagicha; Agar kitobning oz sahifalariga aldanib, Mustafo Kutluni shu asar bilan boshlasangiz, kitobning juda tushunarli tili siz uchun qiyin bo‘lishi mumkin. Sababi, Kutlu kitobdagi hikoyalarni tasavvuf ilmi bilan bir-biri bilan bog‘lab yozish bilan kifoyalanmaydi, balki o‘zidan avvalgi tasavvuf olimlarining asarlarining bir qismiga ham o‘ziga xos davom sifatida qaraydi. Va nihoyat, shuni qo'shimcha qilmoqchimanki, "Kitobni yopib, kitobga yuzma-yuz qaraganimda, aslida na boshlanishi va na oxiri yo'qligini yana bir bor angladim. Muallif bu kitobni yozganda shu kunlarni ko‘rib yozdimi deb kishi o'ylamay qolmaydi.

2.