2. Asosiy fondlarning yemirilishi va amartizatsiyasi. Asosiy fonlardan foydalanish ko‘rsatkichlari

Ke_ks=Т_haq.f ⁄ Т_meyor.f

Bunda: Т_haq.f - uskunalardan haqiqiy foydlanilgan vaqt, soat;

Т_meyor.f. - uskunalarning norma boyicha ishlash muddati, soat.

Misol: Agar 8 soatlik smena mobaynida ta’mirlash uchun 1 soat rejalashtirilib, amalda 5 soat sarflangan bo‘lsa, u holda ekstensiv foydalanish koeffisienti 0,71 (5/(8-1))ni tashkil qiladi. Bu esa asbob-uskunalardan smena davomida faqat 71 foiz foydalanilganligini anglatadi.

Korxonalarda bunday uskunalarning bir emas, bir nechta – o‘nta yoki yuztasidan foydalaniladi. Shu munosabat bilan uskunalarning smenalik koeffitsiyenti - sutka davomida mashina-smenalarning o‘rnatilgan uskunalarning umumiy soni yoki ishchi o‘rinlariga nisbatini aniqlash zaruriyati tug‘iladi. Bu holda smenalilik koeffitsiyenti quyidagi formula asosida aniqlanadi:


К_sm= MS⁄ А_u.s

Bu yerda:

MS - sutka davomida haqiqiy ishlangan mashina-smenalar yig‘indisi;
А_u.s - o‘rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni.

Misol: Korxonada 200 dona metal qirquvchi stanok sutka mobaynida 360 mashina-smena, 60 ta temir presslovchi stanok 50 mashina-smena, 40 ta quyuv stanoklari esa 30 mashina-smenaishlagan. Ushbu holda barcha stanoklardan foydalanishning smenalik koeffisienti quyidagicha topiladi:

К_sm= (360+50+30)⁄ (200+60+40)=1,47

Uskunalarning smenalilik koefisientini aniqlashning yana bir yo’li bo‘lib, unga ko‘ra korxonalarning bir yemas, ikki yoki uch smenada ishlashi va bunda uskunalarning barchasidan ham to‘liq foydalanilmasligi ko‘zda tutiladi. Masalan, tsexda 270 dona uskuna o‘rnatilgan bo‘lib, 1-smenada ulardan 200 tasi, 2-smenada esa 190 tasiishlagan. Bu holda uskunalarning smenalilik koefisienti 1,44 ((200+190)/270) ni tashkil qiladi.

Uskunalarni yuklanish koeffitsiyentiham uskunalardan vaqt boyicha foydalanishni tavsiflaydi. Smenalilik koeffitsiyentidan farqli ravishda, u mahsulotning mehnat sig‘imini hisobga oladi. U mazkur uskunada tayyorlangan barcha mahsulotlar mehnat sig‘imining uning ishlash vaqti fondiga nisbati orqali aniqlanadi. Mazkur misolda ushbu koeffitsiyent quyidagicha bo‘ladi: