2-bap. A’meliy jumis materiallari 1-a’meliy jumıs: Agregat quramin traktor tartiw ku’shinen paydalanıw koeffitsenti

Tekseriw ushın sorawlar.

1. Mashina-traktor parkinin` ha`m mashinalar sistemasının` na`tiyjelilik ko`rsetkishlerine

neler kiredi?

2. Ko`rsetilgen ko`rsetkishlerdin` salıstırmalı a`hmiyetliliginde

i

З , juwmaqlastırılg`an

      ko`rsetkishi qanday anıqlanadı?

15

7-a’meliy jumıs: Xójalıqtıń mashina sarayi hám neft ónimlerin saqlaw shaxapshalarin

     joybarlaw

Жумыстың мақсети:

1. Traktorlardın` markası boyınsha ku`nlik janılg`ı sarpı grafigi qurıladı.

2. Traktorlardın` ku`nlik janılg`ı sarpı grafikleri tiykarında aylıq ha`m jıllıq janılg`ı

mu`g`darı anıqlanadı.

3. Xojalıq ushın za`ru`r bolg`an ulıwma janılg`ı - may o`nimleri mug`darı ha`m olardi

saqlaytug`ın ıdıslar ko`lemi tiykarlanadı.

Жумысты орынлаў тəртиби: Traktorlar markası boyınsha ku`nlik janılg`ı sarpı grafigin

qurıw:

Traktorlardın` ku`nlik janılg`ı sarpı grafigi xojalıq ushın za`ru`r bolg`an ulıwma janılg`ı may

o`nimleri mug`darı ha`m olardi saqlaytug`ın ıdıslar ko`lemin tiykarlaw texnikalıq xızmet

ko`rsetiwler sanı ha`m mu`ddetin belgilew, ulıwma janılg`ı-maylaw materialları  sarpın jobalastırıw

ushın isletiledi.

Ku`nlik janılg`ı sarpı grafigi A1 formatlı millimetrli qag`azdın` 2/3 bo`leginen, yag`nıy

mashinalardan paydalanıw grafiginin` to`mengi bo`leginde qurıladı. Bunda 11 bag`anadag`ı

kalendar mu`ddet (D

k

) X ko`sherine, jumıslar ushın ku`nlik janılg`ı sarpı (Q

u

) U ko`sherine

masshtab arqalı ajıratıladı. Ku`nlik janılg`ı sarpı grafigi 2 su`wrette ko`rsetilgen.

2-su`wret. Mashinalardan (traktorlardan) paydalanıw, ku`nlik janılg`ı sarpı ha`m texnikalıq

xızmet ko`rsetiw joba-grafikleri

 Grafikde ha`r bir operatsiya (jumıs tu`ri) ushın janılg`ı sarpı ha`m isletiw ku`nleri tuwrı

to`rtmu`yesh formasında qurıladı. Eger bir neshshe jumıslar bir mu`ddette orınlansa, U ko`sherine

usı jumıslarg`a sarıplanatug`ın ku`nlik janılg`ı sarpının` jıyındısı qurıladı, yag`nıy

kn

k

k

k

ki

Q

Q

Q

Q

Q

å

+

+

+

+

=

...

3

2

1

    bul jerde:

kn

k

k

k

Q

Q

Q

Q

+

+

+

+

...

3

2

1

 –

berilgen kalendar mu`ddette tiyisli jumıslar ushın

                                                               ku`ndelikli janılg`ı sarpı

16

Ku`nlik janılg`ı sarpı grafiginen traktorlardın` markası boyınsha ulıwma aylıq ha`m jıllıq

janılg`ı sarpı esaplanadı.

b

a

S

Q

o

o

×

×

=

;

å

=

o

Q

Q

   bul jerde:

o

S - tiyisli aydag`ı ku`nlik janılg`ı sarpı grafiginin`  ju`zi, kg/sm;

a - janılg`ı sarpının` masshtabı, kg/sm;

b

 - kalendar mu`ddet masshtabı, kun/sm.

Aylıq ha`m jıllıq janılg`ı sarpının` na`tiyjeleri keste formasında keltiriledi.

Kestede keltirilgen ulıwma aylıq ha`m jıllıq janılg`ı sarpı  mug`darları tek g`ana

mexanizatsiyalasqan jumıslardı orınlawg`a sarıplang`an janılg`ı mug`darın bildiredi. A`melde bolsa

agregatlar jumıs orınlamastan ha`reketleniwi ha`m ornında islep turıwı ha`m qosımsha janılg`ı

sarıplanıwı mu`mkin.

3-keste

Traktorlardın` markası boyınsha ulıwma aylıq ha`m jıllıq janılg`ı sarpı, kg

aylar

Traktorlar-dın`

markası

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10  11 12

Jıl-lar

Magnum

TTZ100K11

TTZ100K10

Ja`mi:

Qosımsha janılg`ı sarpı tiykarg`ı atız jumısları ushın sarıplang`an janılg`ıg`a qarag`anda %

esabında to`mendegishe anıqlanadı:

1. Ha`r ku`ni jumıs baslanıwınan aldın ha`m jumıs ku`ni aqırında jumıs ha`m turar jerge

agregattın` ju`rip barıwı ushın                                                    - 3,0 %;

2. Bir atızdan basqa atızg`a ko`shiw ushın                                          - 0,1 %;

3. Agregatlardı du`ziw ushın                                                               - 0,2 %;

4. Atızdı jumısqa tayarlaw ushın                                                         - 1,0 %;

5. Traktor ha`m mashinalardın` jumıs qa`biletine ha`m bekkemliginin` pa`seyiwi esabına

janılg`ı sarpı ko`beyiwi                                      - 2,5 %;

Ja`mi qosımsha janılg`ı sarpı                                                                - 7,7 %.

Joqarıdag`ılardı esapqa alg`anda ulıwma jıllıq janılg`ı sarpı to`mendegishe anıqlanadı:

ы

ж

жж

Q

Q

Q

å

+

=

bul jerde:

ы

Q  -  qosımsha janılg`ı sarpı.

100

/

7

,

7

×

=

й

ы

Q

Q

Xojalıq ushın za`ru`r bolg`an ulıwma janılg`ı-maylaw materialları mug`darı ha`m

olardı saqlaytug`ın ıdıslar ko`lemin tiykarlaw. Janılg`ı saqlaw ushın kerekli ıdıslardın` ko`lemi

to`mendegi an`latpa arqalı esaplanadi:

m

E

Q

V

ж

c

×

×

×

=

r

100

/

max

bul jerde:

r   - janılg`ının` tıg`ızlıg`ı, t/m

3

;

m - ıdıslardı toldırıw koeffitsienti ( m=0,96 );

max

E

- ulıwma janılg`ı sarpına karag`anda xojalıqta saqlanatug`ın en`

                                ko`p janılg`ı mug`darı, %.

max

E

 nın` ma`nisi jan`ılıg`ı sarpının` en` ko`p tegis emes koeffitsieti (

max

v

) ga baylanıslı

boladı:

орт

Q

Q

v

/

max

max

=

17

bul jerde:

max

Q

- ayına en` ko`p sarplang`an janılg`ı mug`darı, kg;

орт

Q

- ortasha aylıq janılg`ı sarpı , kg.

12

/

й

урт

Q

Q

=

max

E

ma`nisi

max

v

ma`nisine qarag`anda to`mendegi kestege tiykarlanıp tan`lanadı.

4-keste

max

v

1,25

1,50

1,75

2,00

2,20

2,50

2,75

3,00

max

E

4.00

4,80

5,60

6,40

7,80

9,40

10,80

12,10

Janılg`ılardı saqlaw ushın ha`r bir janılg`ı tu`ri ushın 2…3 ıdıs tan`lanadı. Idıslardın`

ko`lemi GOST ke muwapıq neft saqlag`ıshlarının` u`lgi joybarın esapqa alg`an halda qabıl etiledi.

Maylaw materialları mug`darı tiykarg`ı janılg`ıg`a qarag`anda % esabında esaplanıp tabılg`anınan

keyin olar ushın ıdıs tan`lanadı. Maylaw materiallarının` tiykarg`ı janılg`ıg`a qarag`anda %

mug`darları pa`nge baylanıslı spravochniklerde berilgen.

Aylıq, mawsimlik ha`m jıllıq neft o`nimlerine talapnama du`ziwde mashinalardı on`law,

shınıqtırıw ha`m texnikalıq xızmet ko`rsetiwge sarıp bolatug`ın maylaw o`nimleri ha`m normativ

hu`jjetlerge tiykarlanıp qosıw kerek boladı.

Neft o`nimlerine bolg`an talaptı to`mendegi keste ko`rinisinde keltiriw lazım.

5-keste

Neft o`nimlerine bolg`an talap

Jıl sherekleri

№

Neft

o`nimleri atı

1

2

3

4

Jıllıq

sarpı, t

Bahası,

sum

Ulıwma

bahası,

sum

18

8-a’meliy jumıs: Xójalıqtag’ı texnikalardan paydalanıwdıń texnika-ekanomikalıq

                                         kórsetkishlerin anıqlaw

1. Jumıstın` maqseti: Mashina – traktor parki jag’dayinda mashina – traktor agregatlari texnika –

ekonomiklaıq ko’rsetkishlerin esaplaw  boyınsha bilim ha’m ko`nikpelerdi beriw.

2. Jumıstı orınlaw ta`rtibi: Barlıq energiya derekleri ha`m basqa dvigateller quwatları

jıyındısının` ulıwma jer maydanı ju`zine qarag`anda atızda energiya menen ta`miynlengenligi dep

ataladı ha`m to`mendegishe sa`wlelenedi:

х

ен

га

F

N

N

å

=

/

,

kvt/ga

Barlıq energiya derekleri ha`m basqa dvigateller quwatlari jıyındısının` o`ndiriste ba`nt

bolg`an jumısshılar sanına qarag`anda miynetti energiya menen qurallang`anlıg`ın bildiredi:

к

ен

к

L

N

N

å

å

=

/

,

kvt/adam

Traktorlardin` markaları boyınsha bir jıllıq jumıs ko`lemi ju`klemesi to`mendegishe

anıqlanadı:

å

=

тр

ф

ф

ю

ф

M

U

W

.

.

/

,

ga/traktor

bul jerde:

å

ф

U

- bir qıylı markalı traktorlardin` jıl dawamında orınlag`an fizikalıq

                                  o`lshewdegi orınlang`an jumıs ko`lemi;

тр

ф

M

.

 -  berilgen markadag`ı traktorlardin` fizikalıq sanı, dana.

Bir sha`rtli etalon traktorg`a tuwrı keletug`ın maydan ju`zesi:

тр

эт

ш

х

тр

эт

ш

M

F

В

.

.

.

.

/

=

,

ga/shartli traktor

Sha`rtli etalon traktorlar sanı,

тр

эт

ш

фi

тр

эт

ш

M

M

.

.

.

.

å

=

l

,

sh.e.tr.

bul jerde:

фi

M

- tiyisli markadag`ı fizikalıq traktorlar sanı, dana;

тр

эт

ш

.

.

l

- tiyisli markadag`ı fizikalıq traktorlardi sha`rtli etalon traktorg`a

                          aylandırıw koeffitsienti.

Awıl xojalıg`ı mashinasına tuwrı keletug`ın maydan ju`zesi:

кхм

х

кхм

M

F

В

/

=

,

ga/ axm

Traktorlardan (fizikalıq) paydalanıw koeffitsienti,

и

и

pi

mi

ф

Д

M

Д

M

å

=

/

a

,

bul jerde:

pi

mi

Д

M

å

,

- berilgen markadag`ı traktorlardin` jıl dawamında  islew ku`nleri;

и

и

Д

M ,

 - berilgen markadag`ı traktorlardin` jıl dawamında xojalıqda boliw

                                          ku`nleri.

Mexanizatsiyalasqan jumıslardın` tıg`ızlıg`ı bir gektar maydang`a tuwg`rı keletug`ın jumıslar

mug`darı menen anıqlanadı:

х

га

эт

ш

F

U

/

.

.

=

w

,

sh.e.ga/ga

 Bir gektar maydang`a sarıp bolatug`ın janılg`ı mug`darı:

å

=

га

эт

ш

и

U

Q

q

.

.

/

,

kg/sh.e.ga

19

Bir gektar suriletug`ın maydang`a tuwrı keletug`ın texnikalardin` bahası,

х

тех

F

С

С

å

=

/

,

sum/ga

Bir gektar suriletug`ın maydang`a tuwrı keletug`ın janılg`ı-maylaw material-larinin` bahası:

å

=

x

жмм

жмм

F

С

С

/

,

sum/ga

bul jerde:

å

жмм

C

- jıl boyı sarıplanatug`ın janılg`ı-maylaw materiallarının`  ulıwma

bahası.

Egin tu`ri boyınsha bir tsentner o`nimdi jetistiriw ushın miynet sarpı

å

=

i

мi

м

g

З

З

/

,

adam-saat/tsentner

bul jerde:

å

мi

З

- tiyisli egin tu`ri ushın mexanizatsiyalastirilg`an jumıslardı orınlawda

                                   gektar maydang`a ketken miynet sarpı, adam-saat/ga.

Awıl xojalıg`ı texnikalarınan paydalanıwdın` texnika-ekonomikalıq ko`rsetkishleri keste

ko`rinisinde beriledi, anıq xojalıq sha`rayati mısalında joybar orınlang`an bolsa ko`rsetkishler

salıstırıladı ha`m tiyisli juwmaq beriledi.

2.1-keste

Awıl xojalıg`ı texnikalarınan paydalanıwdın` texnika-ekonomikalıq ko`rsetkishleri

Ko`rsetkishler

ma`nisi

№

Ko`rsetkishler

O`lshew

birligi

Joybar

boyınsh

a

Xojalıq

boyınsh

a

1

2

3

4

5

1. 

Markaları boyınsha fizikalıq traktorlar sanı

dana

2. 

Sha`rtli etalon traktorlar sanı

dana

3. 

Atızdın` energiya menen ta`miynlengenligi

kvt/ga

4. 

Miynetti energiya menen qurallang`anlıg`ı

kvt/adam

5.

Traktorlardin` markaları boyınsha bir jıllıq jumıs

ko`lemi ju`klemesi

ga/tr

6.

Bir sha`rtli etalon traktorg`a tuwrı keletug`ın

maydan ju`zesi

ga/sh.e.tr

7.

Awıl xojalıg`ı mashinasına tuwrı keletug`ın

maydan ju`zesi

a/qxm

8. 

Traktorlardan (fizikalıq) paydalanıw koeffitsienti

9. 

Mexanizatsiyalasqan 

jumıslardın` 

tıg`ızlıg`ı

sh.e.ga/ga

10.

Bir gektar maydang`a sarıp bolatug`ın janılg`ı

mug`darı

kg/sh.e.ga

11.

Egin tu`ri boyınsha bir tsentner o`nimdi jetistiriw

ushın miynet  sarpı

adam-saat/ts

20

9-a’meliy jumıs: Mashinalardıń texnik servisi, texnik xızmet kórsetiwler sanlarin

     hám miynet kólemin anıqlaw

Jumıstın` maqseti: Mashina-traktor agregatlarina texnikalıq servis jumıs ko`lemi ha`m tu`rin

anıqlaw boyınsha anıq bilim ha’m  ko`nikpeler beriw ha’m usi tiykarda esap – kitaplardi jurgiziw ta’tibin

u’yreniw.

Jumıstı orınlaw ta`rtibi:  Injener-texnik xızmetkerlerinin` sanlı quramın traktor parki

quramı esabında, sha`rtli etalon gektarlar  esabında jıllıq o`nimdarlıq boyınsha anıqlawg`a boladı.

Bunda mexanizatsiyalastırılg`an jumıs o`ndirisi ha`m texnikalıq xızmet ko`rsetiwdin` miynet

sıyımlılıg`ı esapqa alınadı.

MTP isletiw boyınsha ITX-nin` sanın

МТП

п

 to`mendegi formula menen anıqlanadı.

(

)

Ф

H

H

n

Ж

М

ТХО

МТП

/

.

2

1

b

b

+

=

;

bul jerde:

ТКО

H

 ha`m

Ж

М

H

.

- MTP g`a-texnikalıq ku`tim o`tkiziw, on`law

                             ha`m saqlawg`a jıllıq miynet sıyımlılıg`ı

                             ha`m mexanizatsiyalastırılg`an jumıslar o`ndirisinin`

                             miynet sıyımlılıg`ı, saat;

1

b  ha`m

2

b -ITX-ler sanı arasındag`ı qatnastı anıqlaytug`ın

                            koeffitsient.

(

)

05

,

0

;

14

,

0

2

1

=

=

b

b

F- jumıs waqıtının` jıllıq fondı, saat.

ТКО

H

 ha`m

Ж

М

H

.

-to`mendegi formula menen anıqlanadı;

;

И

h

ТХО

ТХО

=

H

И

h

MЖ

Ж

М

×

=

H

.

bul jerde:

ТХО

h

 ha`m

MЖ

h

- texnikalıq ku`tim o`tkiziw, on`law ha`m saqlawg`a

                            ha`m mexanizatsiyalastırılg`an jumıslar o`ndirisinin`

                            salıstırma  miynet sıyımlılıg`ı,

;

га

.

э

1000

саат

I-MTP-nin` jıllıq o`nimdarlıg`ı, mın` e.ga.

          Salıstırma  miynet  sıyımlılıg`ı

ТХО

h

 ha`m

MЖ

h

u`lken da`rejede traktorlardın` tartıw klassına

baylanıslı. Bul ko`rsetkishler 0,6 klasstag`ı traktorlar ushın 3 klass traktorlarına qarag`anda 2 ha`m

4 ese u`lken. 6; 3; 1,4 ha`m 0,6 klassındag`ı traktorlar ushın

MЖ

h

mug`darı 1000 etalon gektarg`a

690, 1000, 1670 ha`m 4400 saatqa ten`.

Traktorlardın` tartıw klassının` ortasha o`lshengen shaması menen sıpatlanatug`ın belgili

strukturadag`ı traktor parki bar ha`r bir xojalıq ushın

ТХО

h

ha`m

MЖ

h

-ma`nislerin regressiya

ten`lemesi boyınsha anıqlaw usınıs etiledi.

20

;

/

234

51

39

Х

Х

Л

h

ТХО

+

-

=

;

/

5000

76

834

Х

Х

h

МЖ

+

+

-

=

bul jerde: L-traktordın` xizmet mu`ddeti;

10

/

)

4

(

+

=

Т

Р

Х

bul jerde:

Т

Р -traktordın` tartıw ku`shi, kN.

Awıl-xojalıq mashinalarına texnikalıq ku`tim o`tkiziwdin` miynet sıyımlılıg`ı

АХМ

Н

olardın` sanı ha`m ha`r bir tiptegi mashinag`a  ku`tim o`tkiziw on`law ha`m saqlawg`a jumıs waqtı

shıg`ınının` jıllıq norması boyınsha belgilenedi.

АХМ

Н

 shamasın mashinalardın` baylanıslıq qunı boyınsha da yamasa

ТКО

H

 g`a baylanıslıda

anıqlawg`a boladı.

20

  Л.Е.Агеев. Основы расчета оптимальных и допускаемых режимов работы машинно-тракторных агрегатов. Ленинград «Колос» 1978.

21

10-a’meliy jumıs: Rayon texnik servis bóliminiń jıllıq jumıs dástu’rin du’ziw hám

                                           ju’kleniw grafigin islep shıg’ıw

Jumıstın` maqseti: Rayon texnik servis bóliminiń jıllıq jumıs dástu’rin du’ziw hám ju’kleniw

grafigin islep shıg’ıw boyınsha anıq bilim ha’m  ko`nikpeler beriw ha’m usi tiykarda esap – kitaplardi

jurgiziw.

Jumıstı orınlaw ta`rtibi: Esaplawda energetik qurallardın` (birinshi gezekte traktorlardın`)

tipin ha`m sanının` quramın anıqlawdan baslanadı. Sonın` menen qatar ha`mme

mexanizatsiyalastırılg`an jumıslardın` joqarı sapada, o`z waqtında ha`m mu`mkin bolg`anınsha az

miynet islep, kem qural isletiw menen orınlanıwın ta`miynlew kerek. Biraqta agregatlardın` sapa

ha`m baha ko`rsetkishlerine, baha qoyıw qıyınshılıg`ına baylanıslı, ko`binese MTP nın` quramın

onın` o`nimdarlıq ha`m jumıs ko`lemi ko`rsetkishlerine qaray anıqlaw menen sheklenedi.

Fizikalıq traktorlardın` sıpatlamaları ha`m olardı sha`rtli etalon traktorg`a awıstırıw

koeffitsientinin` ma`nisleri

                                                                               2.3-keste