2-bob. Amaliy mashg’ulot materiallari 1-amaliy ish: Agregat tarkibini traktor tortish kuchidan foydalanish koeffitsenti

Agregatning analitik usulda hisoblab topilgan ekspluatatsion

texnik ko‘rsatkichlari

№

Ko‘rsatkichlarning nomlanishi

O‘lchov

birligi

Shartli

belgilanishi

Ko‘rsatkichning

qiymati

1  Traktor 

rusumi:

-

-

2  Tirkagich 

rusumi:

-

-

3  Qishloq xo‘jalik mashinasi  

rusumi:

-

-

Q  Agregat tarkibidagi mashinalar soni

dona

p

m

28

5  Agregatga xizmat qiladigan ishchilar soni

kishi

t

6  Qamrash 

kengligi

m

V

k

7  Ishchi 

uzatma

-

-

8  Ishchi 

tezlik

km/soat

и

V

9  Salt harakat tezligi

km/soat

с

V

10  Traktorning nominal tortish kuchi

kN

ин

Р

11  Tortish qarshiligi

kN

a

R

12  Ishlashdagi yoqilg‘i sarfi

kg/soat

Ти

G

13  Salt harakatdagi yoqilg‘i sarfi

kg/soat

ТС

G

14

Traktorning nominal tortish kuchidan

foydalanish koeffitsienti

-

u

h

15

Traktorning maksimal tortish quvvatidan

foydalanish koeffitsienti

-

uм

h

16

Traktorning nominal samarali quvvatidan

foydalanish koeffitsienti

-

uе

h

Nazorat uchun savollar:

1. Mashina-traktor parki tarkibini aniqlashdan maqsad nima?

2. Mashina-traktor parki tarkibini aniqlashning qanday usullarini bilasiz?

3. MTP tarkibini hisoblashda asosiy ko’rsatkich nima qabul etiladi?

29

12-amaliy ish: Texnik servis bo’limlaridagi ishchilar va jihozlar sonini aniqlash

  Amaliy mashg’ulotning maqsadi: Qishloq xo’jaligi mashinalariga texnik xizmat ko’rsatish

va remont qilishga sarflanadigan mehnat sarfini aniqlash usullari bilan tanishtirish.

Amaliy mashg’ulotlarni bajarish tartibi:

 Har qanday qishloq xo’jaligi mashinlari ish mavsumi tugagatdan keyin texnik holatiga

qaramasdan mavsumiy texnik xizmat ko’rsatiladi va uzoq muddatli saqlashga qo’yiladi, ayrimlari

remont qilinadi. Texnik xizmat ko’rsatish, remont va konservatsiya ishlarini qishloq xo’jaligi

mashinalari uchun shu mshinada ishlangan traktorchi-mashinits va shu ishlarni bajarish maqsadida

tuzilgan naladchik va mexanizatorlardan iborat maxsus gruppalar bajaradi.

  Mavsumiy texnik xizmatga, remont va konservatsiya qilishga sarflanadigan mehnat sarfi

quyidagicha aniqlanadi.

p

c

m

КХМ

h

n

h

h

n

З

*

*

)

(

b

+

+

=

 bu yerda:

n

- qishloq xo’jalik mashinlari markalari bo’yicha soni;

p

c

m

h

h

h

,

,

- me’yor bo’yicha bitta mashinaga mavsumiy texnik xizmat

ko’rsatish, saqlash va remontga sarflanadigan mehnat sarfi;

b

- remnotga jalb etilish koeffitsienti;

Remontga jalb etilish koeffitsienti 5-ilovada keltirilgan.

  Hisoblashlar natijalari qishloq xo’jalik mashinalrining foydalanish, TXK va remont reja-

grafigida ko’rsatiladi (2.8-rasm). Joriy remontlar soni ichida TXK lar soni esa ∆ ichida ko’rsatiladi.

Matser nakladchilarning vaqtini ko’proq jalb etish uchun joriy remntlarni shunday joylashtirish

kerakki, bunda traktorlarga va boshqa qishloq xo’jalik mashinalariga o’tkaziladigan texnik xizmat

ko’satishlar kam rejalashtirilgan bo’lishi kerak.

TXK va remont qilish vaqtida mehnatni muhofaza qilish tadbirlari.

  Loyihaning bu qismida MTP va TXK potslarida va qishloq xo’jalik mashinalariga TXK va

remont qilish vatida mehnatni va tabiatni muhofazasiga doir tadbirlar ishlab chiqiladi. Albatta,

bunda xo’jalik sharoitini hisobga olish kerak.

30

31

32

  13-amaliy ish: Ta’mirlash texnik servis bo’limi maydonini aniqlash

 Amaliy mashg’ulotning maqsadi: Ta’mirlash texnik servis bo’limi maydonini aniqlash

usullari bilan tanishtirish.

  Amaliy mashg’ulotlarni bajarish tartibi:

MTP ning tarkibini hisoblash va ishini rejalashtirish uchun zarur boshlang’ich materiallar.

MTP ning ishini rejalashtirish uchun asosiy qishloq xo’jalik ekinlarini etishtirish istiqbolli

texnologik kartalari, normativlar, xo’jalikning rivojlanish istiqbollari va mashinalarning ish

sharoitlaridan kelib chiqqan holda quyidagi ma`lumotlar zarur bo’ladi. Quyidagilarga ega bo’lish

kerak:

- dehqonchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasi. Ekin maydoni va qishloq xo’jalik

ekinlarining hosildorligi;

- qishloq xo’jalik ekinlarini etishtirish ishlab chiqilgan texnologiyasi va qabul qilingan

almashlab ekishlar;

- tasdiqlangan mashinalar tizimi;

- tabiiy va tashkiliy-xo’jalik omillari, texnikaning holati, uning keltirilish muddatidan kelib

chiqqan holda MTA ning ish sharoitlari (maydonlarning relьefi, o’lchamlari, tuproqning solishtirma

qarshiligi);

- ishlarni bajarish kalendar muddatlari va ish kunlari soni;

- xizmat ko’rsatuvchi xodimlar soni (mexanizatorlar va yordamchi ishchilar soni);

- agregatning soatli, smenali, kunlik ish unumlari;

- bajarilgan ish birligiga yonilg’i sarfi;

- fizik traktorlar va fizik gektarlarni shartli traktorlarga va shartli gektarlarga aylantirish

koefficientlari.

33

14-amaliy ish: Texnik servis bo’limini kompanovkasini ishlab chiqish

  Amaliy mashg’ulotning maqsadi: Texnik servis bo’limini kompanovkasini ishlab chiqish

usullari bilan tanishtirish.

  Amaliy mashg’ulotlarni bajarish tartibi:

Mashina-traktor parkidan foydalanish samaradorligini oshirish quyidagi chora-tadbirlardan

iborat bo’ladi.

Agrotexnologik tadbirlar

- tuproq sharoitlarini yaxshilaydigan, qishloq xo’jalik ekinlarini etishtirishda energiyani

tejaydigan istiqbolli va industrial texnologiyalarni joriy etish;

- tashkiliy tadbirlar: mazkur sharoitlar va ishlarning turlari uchun eng maqbul tashkiliy

tuzilmani va texnikadan foydalanish, xo’jalikni boshqarish shakllarini tanlash;

- xodimlarni ish joylariga to’g’ri taqsimlash,mehnat va dam olishlarni uyushtirish;

- agregatning ish uchastkasini va ish joyini to’g’ri tashkil etish;

- kadrlar bilan ta`minlash, ish vaqtining nobudgarchiliklari bilan kurashish, ikki va uch

smenali ishlarni tashkil etish.

Texnik tadbirlar:

- mazkur ish sharoitlariga mos mashinalarni tanlash;

- MTA ni to’g’ri komplektlash va ish tartibotlarini to’g’ri tanlash;

- maqbul ish usullarini qo’llanishi (xarakat usullari, tezliklarni tanlash, yonilg’i va moy

materiallar sarfini kamaytirish,ish vaqtidan to’liq foydalanish);

- yordamchi jarayonlarni mexanizaciyalashtirish (yuk ortish-tushirish, agregatni tayyorlash,

materiallarni keltirish);

- ish hajmini va sifatini ta`sirchan tekshirish;

- mashinalarning ish imkoniyatlarini va ishga tayyorligini ta`minlab turish va tiklash, TS ni va

sifatli ta`mirlashni o’z vaftida bajarish.

İqtisodiy tadbirlar:

- mexanizatorlar va agregatlar ishini to’g’ri normalash;

- bo’limlarda va alohida mexanizatorlarning ishida xo’jalik hisobini joriy etish;

 - mexanizatorlar ishini moddiy va ma`naviy rag’batlantirish.

34

15-amaliy ish: Texnik servis ishlarining iqtisodiy ko’rsatkichlarini baholash

 Amaliy mashg’ulotning maqsadi: Texnik servis ishlarining iqtisodiy ko’rsatkichlarini

baholashni aniqlash usullari bilan tanishtirish.

  Amaliy mashg’ulotlarni bajarish tartibi:

Texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlardan asosiylari aniqlanadi, jumladan:

Mashinalardan foydalanish ko’rsatkichlari. Fizik traktor bajargan ish hajmi shartli etalon

gektarlarda quyidagicha aniqlanadi:

ф

га

э

ш

га

э

ш

М

W

å

=

U

.

.

.

.

,

(5.16)

bunda

U

га

э

ш .

.

 - ushbu rusumli traktor uchun shartli etalon gektarlarda rejalashtiriladigan umumiy

ish hajmi;

M

f

 - ushbu rusumli traktorlar soni;

Etalon traktor bajargan ish hajmi

р

т

э

га

э

ш

р

т

э

М

W

.

.

.

.

.

.

å

=

U

(5.17)

bunda M

e.tr

 - traktorlarning N

e

 umumiy quvvatini DT-75 (75 o.k. yoki         55 kVt) etalon traktor

quvvatiga bo’lish yo’li bilan aniqlanadigan etalon traktorlar soni.

Qishloq xo’jalik mashinasi bilan bajarilgan ish hajmi

КХМ

i

КХМ

М

F

W

=

,

(5.18)

bunda F

i

 - mashina bilan bir yilda ishlov berilgan maydon, ga;

 M

KXM

 - ushbu turdagi mashinalar soni.

Bu ko’rsatkich ushbu maydonda bir necha marta foydalaniladigan yoki ishlaydigan qishloq

xo’jalik mashinalari (plug, chopiq kulьtivatori, paxta terish mashinasi va boshqalar) uchun

aniqlanadi.

Traktor parkidan foydalanish koefficienti

б

б

u

и

Ф

П

D

М

D

М

=

.

a

,

(5.19)

bunda

u

и

D

М

- mashinalar ishlagan kalendar kunlar mashinadan foydala-nish grafigi bo’yicha

aniqlanadi (5.2-rasm, a);

б

б

D

М

- mashinalarning xo’jalikda bo’lish kunlari (traktorlar soniga ko’paytirilgan kalendar

kunlar).

Mashina-traktor parkining texnik tayyorlik koefficienti

б

б

таъм

таъм

б

б

Т

Т

D

М

D

М

D

М

.

.

.

-

=

a

,

(5.20)

bunda M

ta`m.

D

ta`m.

 - traktorlarning ta`mirlashda turish mashina-kunlari.

Traktorlarning foydalanish va texnik tayyorgarlik koefficient-larini traktorlarning har bir

rusumi va butun traktor parki bo’yicha aniqlash zarur. Traktor ishlarining zichligi ushbu ekinga

to’g’ri keladigan traktor ishlari hajmini ushbu ekin ekilgan maydonga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi,

ya`ni

35

i

шарт

га

F

U

U

=

,

(5.21)

bunda

U

шарт

- ushbu ekinga to’g’ri kelgan trakator ishlari hajmi, shartli gektar;

i

F

- ekin maydoni, ga.

İqtisodiy ko’rsatkichlar

Mashina-traktor parkining bir gektarga to’g’ri keladigan narxi, so’m/ga

ш

МТП

МТП

F

С

С

га

=

,

(5.22)

bunda S

MTP

 - mashina-traktor parkining narxi,so’m;

F

sh

 - xo’jalikdagi shudgor maydoni, ga

Yonilg’i-moy materiallarning etalon gektarga to’g’ri keladigan narxi, so’m/sh.e.ga

U

га

э

ш

ёмм

ёмм

С

С

.

.

=

,

(5.23)

bunda S

yomm

 - yonilg’i-moy materillari narxi, so’m.

Yonilg’i-moy materiallarning fizik birliklardagi 1 gektar maydonga to’g’ri keladigan narxi,

so’m/f.ga

U

ф

ёмм

ф

ёмм

С

С

=

.

.

(5.24)

Mexanizaciyalashtirilgan ishlarga mehnat sarfi, kishi-soat/ga

i

i

га

F

Н

Н

å

=

(5.25)

bunda

å

i

Н

- umumiy sarf, kishi-soat (5.4-jadval);

i

F  - ekin maydoni, ga.

Bir centner mahsulotga mehnat sarfi, kishi-soat/c

h

Н

Н

га

ц

=

,

(5.26)

bunda h - ekin hosildorligi, c/ga.

Texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar 5.4 va 5.5-jadvallarda keltirilgan.

5.4-jadval

Texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar

Qiymati

№

Ko’rsatkich

O’lchov birligi

paxta

beda

don

1. Ekin maydoni

ga

2. Hosildorlik

c/ga

3. Traktor ishlarining umumiy

hajmi

shart/ga

4. Traktor ishlarining zichligi

shart. ga/ga

5. MTP ning narxi

so’m.m/ga

6. Neftь mahsulotlari narxi

so’m/ga

36

7. Gektarga mehnat sarfi

kishi-soat/ga

8. Centnerga mehnat sarfi

kishi-soat/c

Mashina-traktor parkining narxi ekinlar turi bo’yicha, har bir ekinga to’g’ri keladigan traktor

ishlari hajmiga mutanosib ravishda belgilanadi.

5.5-jadval

Mashina-traktor parkidan foydalanish ko’rsatkichlari

№

Ko’rsatkichlar

O’lchov birligi

Qiymati

1. Umumiy ishlarga mo’ljallangan traktorlar

dona

2. Chopiq traktorlari

dona

3. Traknsport traktorlari

dona

4. Shartli traktorlar

5. Traktor ishlarining umumiy hajmi

shartli ga

6. Shartli traktorga to’g’ri kelgan ish hajmi

shart. ga/shart.tr

7.

Traktor yuklamasi:

- umumiy ishlarga mo’ljallangan

  traktor;

- chopiq traktori;

- transport traktori.

8.

Fizik traktorlarning ish hajmi:

- umumiy ishlarga

   mo’ljallangan traktor;

- chopiq traktori;

- transport traktori.

shart. ga/tr

9.

Qishloq xo’jalik mashinasi bajargan ish hajmi:

- plug;

- kulьtivator;

- paxta terish mashinasi.

fiz.ga

10.

Traktorlardan foydalanish koefficienti:

- umumiy ishlarga mo’ljallangan

  traktor;

- chopiq traktori;

- transport traktori;

- umumiy traktor parki.