2 Боб На¢д пулсиз ¦исоб-китоблар ва нот¤ловлар муаммоси

S 
MM 
SS 
  
S 
Hisobvaraq turkumi (kategoriyasi): 
  
1 
Aktiv 
  
2 
Majburiyatlar 
  
3 
Kapital 
  
4 
Daromadlar 
  
5 
Xarajatlar 
  
9 
Ko’zda tutilmagan xolatlar  
  
  
MM 
Hisobvaraq 
turkumiga 
tegishli 
asosiy 
xisobvaraqlar 
  
SS 
Asosiy xisobvaraqalariga tegishli subxisobvaraqlar 
(ikkinchi tartib) 
Raqamli kodlashtirishga quyidagi zarur shartlar joylashtirilgan: 
- MM va/yoki SS jamlanma hisobvaraqlari uchun nol kattaliklar (masalan, 
10000-“Aktivlar”, 10100-“Kassadagi naqd pul va boshqa to’lov hujjatlari” va 
boshqalar);
- “Aktivlar” bo’limidagi “.... zararlarni qoplash zaxirasi” sarlavhali 
subhisobvaraqlar uchun SS 99 kattalik qabul qilingan. 
yordamchi kitobda shaxsiy hisobvaraqlar quyidagi sxema bo’yicha 
kodlashtiriladi: 
CCCCC
VVV 
K 
SSSSSSSS
NNN 
 
 
Hisobvaraqnin
g tartib raqami 
 
 
Bank yoki mijozning kodi 
 
 
 
Nazorat kaliti 
  
 
 
Valyuta kodi 
  
 
  
  Balans hisobvarag’i 
  
Bundan tashqari yordamchi kitoblarga Markaziy bank, tijorat banklari 
boshqarmalari, hamda operatsiyalarni boshqarish maqsadida tijorat banklari 
menejmenti (boshqarishi) uchun zarur bo’lgan muayyan axborotlar bilan 

---

132
ta’minlovchi qo’shimcha ma’lumotlar kiritiladi.
Hisobvaraqlar rejasida har bir hisobvaraq uchun u aktiv yoki passiv bo’lishi 
aktiv-passiv qoldiqlarga ega bo’ladigan ayrim hisobvaraqlardan tashqari, aniq 
belgilab qo’yilgan. Aktiv hisobvaraqlarga “Aktivlar”, “Xarajatlar” va “Ko’zda 
tutilmagan holatlar” bo’limlaridagi balans hisobvaraqlari, passiv hisobvaraqlarga 
“Majburiyatlar”, “Kapital” va “Daromadlar” bo’limlaridagi balans hisobvaraqlari 
taalluqlidir. 
Aktivlarning real qiymatini aks ettirish maqsadida “Aktivlar” bo’limiga kontr-
aktiv hisobvaraqlari, majburiyatlarning real qiymatini aks ettirish maqsadida esa 
“Majburiyatlar” bo’limiga kontr-passiv hisobvaraqlar kiritilgan. 
“Ko’zda tutilmagan holatlar” bo’limiga operatsiyalarni ikki yoqlama yozuv 
uslubi bo’yicha aks ettirish va amalga oshirilgan operatsiyalarning to’g’riligini 
qo’shimcha nazorat qilish imkonini beruvchi kontr-aktiv hisobvaraqlar kiritilgan.
Ba’zi hisobvaraqlardan tashqari “Aktivlar” likvidlilik, “Majburiyatlar” esa 
muddatlilik tamoyillariga asosan tasniflangan.
Mazkur hisobvaraqlar rejasida har bir ikkinchi tartibli balans hisobvarag’i uchun 
hisobvaraq ta’rifi berilgan bo’lib, unda hisobvaraqning debeti va krediti bo’yicha 
qanday operatsiyalarni aks ettirish, hamda analitik hisobini yuritish ko’rsatilgan. 
Batafsil analitik hisob yuritish uchun banklarda shaxsiy hisobvaraqlardan tashqari 
hisob va reestrlarning qo’shimcha jurnali yuritilishi mumkin.
“Daromadlar” va “Xarajatlar” bo’limi uchun analitik hisob ko’rsatilmagan 
bo’lib, ushbu bo’limlardagi hisobvaraqlar bank ichki hisobvaraqlari hisoblanadi. 
Tijorat banklari Markaziy bank talablari va ichki hisob siyosatidan kelib chiqqan 
holda ushbu hisobvaraqlarda analitik hisobni qanday yuritishni o’zlari belgilaydilar.
Ushbu “Tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari rejasi” amalga 
kiritilishi bilan 1996 yil 13 noyabrdagi 290-sonli “Tijorat banklarining buxgalteriya 
hisobi hisobvaraqlari rejasi”, unga kiritilgan quyidagi qo’shimcha va o’zgartirishlar 
12.12.96 y. №1, 07.01.97 y. №2, 7.03.97 y. №3, 01.04.97 y. №4, 24.05.97 y. №5, 
31.09.97 y. №6, 28.02.98 y. №7, 28.03.98 y. №8, 25.09.98 y. №9, 4.02.99 y. №10, 
hamda uni qo’llashga doir barcha ko’rsatma va tushuntirish xatlari o’z kuchini 
yo’qotadi.