2 bosqich talabalari uchun Sport pedagogik mahoratni oshrish fanidan

MAVZU№9
Turistlarning sayrdagi oziq-ovqatlari
Reja:
1.Sport sog’lomlashtrish turizimida. Oziq-ovqat tamoyillari. Oziq- ovqatni sayrga tayyorlash
2. Oziq-ovqatni sayr jarayonida tayyorlash foydalanish
3. Kotta sayyoxatlarda bir kunlik ovqat miqdori.

Turizmda kun tartibiga rioya qilish ya’ni to‘g‘ri ovqatlanish turistlarni kuchini va sog‘ligini mustaxkamlaShda muxim o‘rin egallaydi.

Oziq-ovqat sayr jarayonida carflangan energiyani o‘rnini bosiShi, tuldiriShi kerak. Oziq-ovqat uzoq kunga etadigan va turadigan aynib qolmaydigan bo‘liShi kerak. O‘zi ixcham engil bo‘liShi kerak chunki u doimo turistni ryukzagida bo‘ladi.
Turistlarni oziq-ovqati juda kuchli kaloriyaga ega bo‘liShi, sayr jarayonida organizm xujayralarini xayot faoliyat jarayonida sarflangan oqsil, yog‘, uglevod, vitaminlar, mineral tuzlar va suvni o‘rnini tiklaydigan bo‘liShi kerak.
Oziq-ovqatni ichidagi asosiy energiya manbasi bu – uglevod va yog‘ga boy bo‘lgan maxsulotlar turli xil maydalangan bug‘doy, grechka, arpa pirlovka, un maxsuloti, sabzavotlar, kartoShka va qand bo‘lib xisoblanadi.
SHu bilan birga boShqa xayot faoliyati uchun charchaSh to‘qimalarni tiklovchi garmonlar va fermetlarni o‘rnini to‘ldiriuvchi muxim oqsillar beruvchi (go‘Sht, baliq, tuxum va piShloq) xam kerak bo‘ladi.
Turistning tana og‘irligining 1 kg.ga 1-1,5 gr oqsil Shuncha yog‘ va 5-7,5 gr uglevod bo‘liShi kerak. Masalan: 70 kg.li turist sutkada 70-100 gr oqsil, 70-100 gr yog‘ va 500-800 gr uglevod iste’mol qilishi kerak. Oqsilli oziq-ovqatlar miqdoriga sutli narsalar - quruq sut yoki sguShen sut va piShloq yog‘lardan - pista yog‘i soya moyi va saryog‘.
Bu oziq-ovqatlar sayrni yilning qaysi faslida o‘tkaziShga bog‘liq bo‘ladi. Masalan: og‘ir sayrlarda, qiShki sayrda ovqat miqdori 150 gr oqsil, 600 gr uglevod istemol qilishi kerak bularning xammasi 4500 kaloriyani beradi. Oqsil yog‘ va uglevodlardan taShqari organizm uchun vitaminlar va mineral tuzlar xam kerak bo‘ladi.
Ilm-fanning ko‘rsatiShicha ba’zi bir vitaminlar xar xil oziq-ovqatni iste’mol qilganda organizmda zaxira sifatida yig‘ilib qoladi, bularning bir qismi ichak bakteriyalari xayot faoliyat jarayonida paydo bo‘ladi. Odam organizmda S vitamini zaxirada sarflanmaydi va sintez qilinmaydi. (S vitamini bu askorbin kislota). SHuning uchun S vitamini xar kuni iste’mol qilish kerak.
Bizlarga ma’lumki S vitaminiga bo‘lgan talab jismoniy maShg‘ulot bajarganda oShadi. Buning o‘rnini yangi sabzavotlar, mevalar, soklarni iste’mol qilish bilan to‘ldiramiz. S vitamini limon, tuzlangan karamda, namatakda (jigar va qizil ranglisida) ninasimon bargli daraxtlarda (kerak bo‘lsa damlama tayyorlanadi).
Bir sutkada 300 mg.ga ist’temol qilio‘ tavsiya qilinadi. Bunday taShqari turli xil oziq – ovqatlarni iste’mol qilish natijasida organizm kerakli mineral tuzlar bilan ta’minlanadi.
OSh tuzi. OSh tuziga bo‘lgan extiyojni qondiriSh uchun (nonni ko‘p iste’mol qilganda 100 gr qora nonda 1,5 g tuz buladi, 100 gr oq nonda – 0,8 gr tuz bo‘ladi) o‘rganilgan odatga ko‘ra Shularni qo‘shimcha ya’ni 12-15 gr sutkasiga tuz iste’mol qilamiz.
Quruqlik joyda (cho‘l, saxroda) sayr bo‘lganda issiqlikni va katta jismoniy maShq yuklamasi ta’sirida organizmdan ter orqali ko‘p tuz chiqib ketadi. SHuning uchun bir sutkasiga 30-35 gr tuz iste’mol qilinadi.
2. Sayrga oziq ovqatni ta’minlaShda – avvalo qaysi ovqatni o‘Sha joyda sotib olishligini xisobga olgan xolda ta’minlanadi. Avvalo sayrga boradigan joyni geografik muxitni bilishi kerak, qaysi ovqat noyob, Shunga qarab ovqatni ta’minlaydi. Smetasi tuziladi. Buning uchun bir odam boShiga bir kunlik oziq ovqat taomnomasini tuzadi. Ko‘p yillik turistlarning tajribasidan kelib chiqib quyidagi oziq ovqat me’yori tavsiya etiladi:

1. Qora non -300 gr 2. Oq non – 300 gr -yoki suxari – 250 gr -yoki bug‘doy uni -270 gr 3. Go‘Shtli konservalar -125 gr -TuShyonka – 50 gr -Go‘Shtli paShtet -50 gr -Befstrogon – 10 gr -Tomatli buyrak – 10 gr -Qovrulgan jigar – 10 gr -Kolbasali qiyma – 15 gr -Kolbasa konservasi -25 gr 4. Sarig‘yog‘ -20 gr 5. Dog‘langan yog‘ -20 gr 6. O‘simlik yog‘i -10 gr 7. SguShen moloko -25 gr -yoki quritilgan sut -15 gr

8. Makaron rojki – 60 gr 9. Guruch -25 gr 10. Manna kukuni -25 gr 11. Nuxat – 50 gr 12. Grechka – 25 gr 13. KartoShka – 20 gr 14. Sabzavot (quritilgan) -10 gr 15. Qand, Shakar -130 guh 16. Konfet – 10gr 17. CHoy – 2 gr 18. Kakao -5gr 19. Tuz -40gr 20. Tomat soki 100-250 gr 21. Qora murch – 10-20 gr 22. Lovrov bargi – 10-23gr

Sayoxatchining bir kunlik ratsionining tuzilishi.

Turistik sayrlarga ozik-ovqatlarni, kerakli barcha jixozlarni, yaratiliShi zarur bulgan Shart-Sharoitlarini jamoalardagi ma’muriyat hamda tuman kasaba uyuShma tashkiloti va xalk maorif-organlari yaratib beradi.
Katta sayohatlarda bir kunlik ovqat mikdori
(bir kiShiga gramm hisobida)

№	Ozik-ovqatlar nomi	Mikdori (gramm)
1	Non (ok, qora)	400-600
2.	Maydalangan mahsulot (grechka, guruch, bugdoy, nuhat, vermiShelь, lapSha, arpa va boshqalar)	200-220
3.	SHurva uchun tayyorlangan mahsulotlar, kuruk mevalar	40-50
4.	Konservalangan guShtlar	130-140
5.	Kolbasa maxsulotlar	50-80
6.	Sut (kuyultirilgan sut)	50-80
7.	PiShlok	30-40
9.	SHakar (kand) nordon konfentlar	130-150
10.	To‘z, maxsus ichimliklar (choy, kofe, kiselь va hokozo)	40-60

Turistik sayrlarda ovqatlanish.
Sayohatlarning turi, muddati va katnaShchilarning yoshiga karab har bir kiShiga sarflanadigan ozik-ovqatlar kaloriyasi va uning mikdori avvaldan hisoblab chiqilishi zarur. O‘rta Osiyo Sharoitida, bahorgi va yozgi paytlarda sut, qattiq, saryog‘, go‘Sht va turli hul mevalar har bir qiShloq va tumanlarda uchraydi. Ana Shularni hisobga olgan holda hul mevalarni yo‘lda olishni rejalaShtiriSh foydalidir.
Ma’lumki, har bir ozik-ovqatda ma’lum darajada kaloriya bor. SHu tufayli turistlar ko‘p kaloriya beruvchi va o‘zoq masofalarda olib yurish ga ko‘lay ozik-ovqatlarni jamg‘arishlari lozim. Talabalar, o‘quvchilar va barcha turistlarga zarur bulgan ozik-ovqatlar kaloriyasini aniklaSh uchun kuyidagi jadvaldan foydalanish mumkin.
Ozik-ovqatlar va ularning kaloriyalari.

№