2. Ishlab chiqarish rejasi bajarilishi va dinamikasi tahlili Strukturaviy o’zgarishlarni mahsulot hajmiga ta’sirining tahlili

5.10-jadval
Mahsulot (un mahsuloti) sifati tahlili

Nav	Birlik uchun ulgurji narx, so’m.	Naturada ishlab chiqarish, dona		Reja bajarilishi, %	Solishtirma og’irlik, %		Qiymat ifodasida ishlab chiqarish, ming so’m
		Reja	Haq.		Reja	Haq.	Reja	Haq.
Oliy	2500	1420	1490	104,9	56,35	59,84	3550	3725
Birinchi	2200	1100	1000	90,9	43,65	40,16	2420	2200
Jami	X	2520	2490	98,8	100	100	5970	5925

5.10-jadvalga ko’ra reja 98,8 % bajarilgan, yuqori navli mahsulot ishlab chiqarish 104,9 % , birinchi navli – 90,9 %. Biroq bu navlilik bo’yicha reja bajarilganligini tavsiflamaydi. O’rtacha navlilikning rejadagi va haqiqatdagi koeffitsientlarini, shuningdek, mahsulot birligining o’rtacha sotilgan bahosini aniqlash talab qilinadi.

1. 
   O’rtacha navlilik koeffitsienti:
   

Reja bo’yicha
Hisobot bo’yicha

2. 
   Mahsulot birligining o’rtacha sotilgan bahosi:
   

Reja bo’yicha
Hisobot bo’yicha
Sifat ortishi hisobiga o’rtacha narx 10,47 so’mga oshgan. (2379,5 – 2369,04)
Sifatning mahsulotlar hajmiga ta’siri:
(2379,5 – 2369,04)*2490 = +26,045 ming so’m.
Mahsulotlarning navli tarkibining uni ishlab chiqarish hajmiga qiymat ifodasida ta’sirini hisoblash uchun mahsulot ishlab chiqarish tarkibi tahlilida qo’llaniladigan usullardan ham foydalanish mumkin.
5.11-jadval ma’lumotlari bo’yicha ushbu hisoblashni mutlaq farqlar usulida bajaramiz. Hisoblash natijalari 5.11-jadvalda keltirilgan.


5.11-jadval
Mahsulot nav tarkibining mahsulot ishlab chiqarishga ta’siri (qiymat ifodasida un mahsuloti)

Mahsulot navi	Mahsulot birligi uchun ulgurji narx, so’m	Mahsulot tarkibi, %			Struktura o’zgarishi hisobiga o’rtacha narx o’zgarishi, so’m.
		Reja	Haq.	Og’ish , (+,-)
Oliy	2500	56,35	59,84	+3,49	87,25
Birinchi	2200	43,65	40,16	-3,49	-76,78
Jami	X	100	100	-	10,47

Nav belgilangan mahsulotlarning barcha turlari bo’yicha shunga o’xshash hisoblash bajariladi, natijalar umumlashtiriladi.

Mahsulot sifatini oshirishning muhim shartlaridan biri detallar, yarimfabrikatlar va tayyor mahsulotlar yaroqsiz bo’lib qolishiga yo’l qo’ymaslik hisoblanadi. Yaroqsizga chiqarishdan yo’qotish odatda mahsulot tannarxi tahlili jarayonida tadqiq qilinadi.
Reklamatsiya etkazib berilayotgan mahsulotlar sifatiga rioya qilmaslikka doir e’tirozlarni ma’lum darajada tavsiflaydi. Reklamatsiya mahsulotlardagi nuqsonlarni bartaraf qilish, texnologiyalar va mahsulotlar konstruktsiyasini yaxshilash, yuqori sifatli materiallarni qo’llash va boshqalar bo’yicha tezkor choralar qabul qilish uchun signal hisoblanadi.
Mahsulotlar butligi deganda tayyor mahsulotning mazkur turi uchun zaruriy instrumentlar, detallar va moslamalar majmui mavjudligi tushuniladi. Masalan, traktor, avtomobil yoki boshqa mashina agar tegishli instrumentlar va ehtiyot qismlari bilan ta’minlangan bo’lsa, iste’molchilar uchun jo’natishga tayyor hisoblanadi. Qonun but bo’lmagan mahsulotlarni jo’natish va ularni hisobotga kiritishni taqiqlaydi. Shuning uchun ushbu talablarga rioya qilinishini tekshirish hamda hamkor korxonalarga uzellar, detallar, priborlar, ehtiyot qismlari, instrumentlar va moslamalar etkazib bermaslik sabablarini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi.