2topshiriq. Shialik mazhabiga doir jadvalni to'ldiring
Mazhablar
|
Asoschisi
|
Tarqalganhududlari
|
Yo'nalishning maqsadi
|
Ismoiliylar
|
Abbosiylarga qarshi kurashni davom ettirish tarafdori bo'lgan bir guruh
shialar oltinchi imom Ja'far as
Sodiqning katta o'g'li Ismoil atrofiga jipslashdilar. IX asr oxirlariga
kelib, ismoiliy oqimi mustaqil mazhab sifatida tashkil topdi
|
Suriya, Eron, Pokiston, Afg'oniston shimolida, Pomirda,
musta'liy mazhabi esa Yaman, Hindiston, Pokiston, Misrda, druzlar Suriya va Livan
|
Ularning taʼlimoti avvalo ikkiga: zohiriy (tashqi) — ochiq va botiniy (ichki) — maxfiy taʼlimotlarga boʻlinadi. Zohiriy taʼlimot shialarning umumiy taʼlimotidan kam farq qiladi, bu taʼlimot firqaning maxfiy taʼlimotidan bexabar boʻlgan oddiy ommaga moʻljallangan. Birinchi bor botiniy taʼlimotni movarounnahrlik annasafiy (942 y. v.e.) asoslab berdi. Unga koʻra, mutlaq xudo oʻzidan quyi boʻlgan 7 ta pogʻonani ajratadi (emanatsiya), yaʼni: mutlaq xudo, olamiy akl, olamiy jon, birlamchi materiya, fazo, vaqt va komil inson (yaʼni pay-gʻambar). Kamolotga erishgan inson (al-inson alkomil), I. taʼlimoti boʻyicha, oʻzida "olamiy aql"ni aks ettirgan notiq (gapiruvchi) boʻlib, u paygʻ-ambar maqomida boʻladi va vahiyni insonlarga yetkazib beradi, oʻzida "olamiy jon"ni aks ettirgan somit (jim turuvchi) esa oyatlardagi botiniy maz-munni tushuntirib beradi. I. tasavvurida insoniyat tarixi Odamatodan Qoimgacha boʻlgan "buyuk davr"dir. U 7 "fitra"dan iboratki, ularning har biriga muayyan notiq (paygʻambar) toʻgʻri keladi: Odam, Nuh, Ibrohim, Muso, Iso, Muhammad. Har bir pay-gʻambar davrining yettinchi imomi ke-yingi paygʻambar (notiq)ga aylanadi. Demak, Ismoilning oʻgʻli Muhammad — yettinchi imom, Qoim qiyofasida yettinchi paygʻambar boʻlib kelishi va "qiyomat Qoim"gacha hukm surishi kerak.
|
Jafariylar
|
Ja'fariy mazhabi shia yo'nalishidagi diniy-huquqiy tizimga kirib, 12
imomga e'tiqod qiluvchi imomiylarning asosiy oqimidir. Imomiylar 6-imom Ja'far as-Sodiq (vafoti
765 yil)ni shialik fiqh tizimining asoschisi deb biladilar
|
Eron va
Iroq
|
Shialikdagi mazhablardan
birining nomi, o`n ikki imomga e’tiqod qiluvchi imomiylarning asosiy oqimi «ja’fariylar» deb
ataladi. Oltinchi imom, shialik fiqhi asoschisi Ja’fari Sodiq nomi bilan bog`liq. Shialikning diniy-
huquq majmuasi hozirgacha «ja’fariya» deb yuritiladi Aslida bu tizim bir qator mujtahid va
ilohiyotchilar tomonidan IX-X asrlarda ijtihod qilingan bo'lib, bunda imom Ja'farning deyarli roli
bo'lmagan, undan fiqh va ilohiyotga oid hech qanday asar qolmagan
|
Qaramatiy mazhabi
|
Qaramatiy shia mazhabidagi ismoiliylarning
asosiy shohobchalaridan biri bo'lib, IX asr oxirida Iroqda vujudga kelgan
|
Suriya va Yamanda
|
Ular
Islom qonun-qoidalariga itoat etmaganlar, ularda masjid bo'lmagan, musulmonlar ziyoratgohi Qora
tosh Ka'baga ziyoratni, unga sig'anishni bid'at, budparastlik, deb hisoblaganlar. 899 yili Baxraynni
bosib olib, Al-Axso (Sharqiy Arabiston)da o'z davlatlarini tuzganlar
|
Rofiziy mazhabi
|
Ali avlodlaridan bo'lmish, hazrati Alining
nabirasi Zayd ibn Ali (699-740) davrida rofiziylarning uning nomi bilan bog'liq zaydiya shia
harakati paydo bo'ldi. Zayd 739 yili Kufada Umaviylarga qarshi qo'zg'olon ko'tardi, shialar uning
atrofiga yig'ilib, uni imom deb e'lon qildilar
|
|
Bular Muhammad (s.a.v.)dan keyingi
chahoryor xalifalardan Abu Bakr va Umar hokimiyatini tan olmaydilar, payg'ambar o'zidan keyin
Hazrati Alini voris qilib qoldirgan, deb da'vo qiladilar
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Zaydiylar
|
Milodiy sakkizinchi asr o`rtalarida shialikda vujudga kelgan bir firqa tarafdorlari
«zaydiylar» deb atalgan. Bu firqaga shialarning beshinchi imomi Muhammad Boqirning ukasi Zayd
ibn Ali asos solgan
|
Shimoliy Eron Yaman aholisining yarmidan koʻprogʻi. Saudiya Arabistonida, Pokiston
|
Zaydni soʻnggi 5-imom x.isoblab, undan keyingi shia imomlarini tan olmaydilar. Ular oʻz aqidalari va marosimlari jihatidan shialar va sunniylar oʻrtasida turib, har ikkala oqimga nisbatan murosasozlik yoʻlini tutadilar.yashiringan imom Mahdiyga ishonmasliklari, Alidan ilgarigi uch xalifa (Abu Bakr, Umar, Us-mon)ni laʼnatlamasliklari, taqiyya prinsipini va mutʼa (yoki siygʻa) nikohini inkor etishlari bilan shialardan, avliyolar va mozorlarga sigʻinishni hamda darvishlik va zohidlikni inkor etishlari bilan sunniylardan ajralib turadilar. Oʻz aqidalarida moʻʼtaziliylardan iroda erkinligi va Kurʼonni Alloh yaratganligini, xorijiylarlzm esa diniy eʼtiqodni amaliy faoliyat bilan mustahkamlash qoidasini qabul qilib olganlar.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |