2 Laboratioriya ishi Mashg’ulot: Reaksiya tezligining reaksiyaga kirishuvshi moddalar konsentrasiyasiga bog’likligi. Reaksiya tezligining haroratga bog’liqligi. Mashg’ulotdan maqsad

Kimyoviy muvozanat. Ko‘pgina reaktsiyalar qaytar bo‘lib, ular bir vaqtning o‘zida qarama-qarshi tomonga boradi. Qaytar reaktsiyalarni umumiy xolda quyidagicha ifodalash mumkin:
aA + vV = sS + dD
Masalalar ta’siri qonuniga muvofiq to‘g’ri reaktsiyaning tezligi:
V₁ = k₁[A]^a•[B]^v teskari reaktsiyaning tezligi: V₂ = k₂ [C]^c•[D]^d bo‘ladi.
To‘g’ri va teskari reaktsiyalar tezligi o‘zaro tenglashgan xolatda kimyoviy muvozanat qaror topadi. Muvozanat xolatda V₁ = V₂ teng bo‘lgani uchun:
k₁ [A]^a•[B]^v = k₂ [C]^c• [D]^d yoki
K_M – kimyoviy reaktsiyaning muvozanat konstantasi, uning son qiymati reaktsiyaning unumini xarakterlaydi. Agar K_M≥1 bo‘lsa reaktsiyaning unumi katta K_M≤1 bo‘lsa reaktsiyaning unumi kichik bo‘ladi.
Agarda reaktsiyaga kirishuvchi moddalar kontsentratsiyasi, temperatura yoki bosim (gazlarda) o‘zgarsa, muvozanatda turgan sistema o‘zgarib ketadi. Bu xodisa kimyoviy muvozanatning siljishi deb atalib, buni frantsuz kimyogari Le-SHatele 1884 yilda quyidagicha ta’riflaydi:
Muvozanat xolatida turgan sistemaning temperatura (T), bosim (R) yoki kontsentratsiya (S)ni o‘zgartirilsa muvozanat shu o‘zgarish ta’sirini kamaytiruvchi reaktsiya tomonga qarab siljiydi.
Reaktsiya tezligiga kontsentratsiyaning ta’siri
Asbob va reaktivlar: sekundamer, 0,1n natriy tiosulfat, 0,1n H₂SO₄ , KI, FeCl₃ va kraxmal (1%) eritmalari, distirlangan suv.
Ish tartibi. a) Na₂S₂O₃ ning sulfat kislota bilan ta’siri. Bu reaktsiya natijasida oq loyqa (kolloid oltingugurt) hosil bo‘lishiga qadar bo‘lgan vaqtni o‘lchab reaktsiyaning tezligi to‘g’risida xulosa chiqariladi. Reaktsiya tenglamasi:
Na₂S₂O₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + SO₂ + S + H₂O
Uchta toza probirka olib, ularning birinchisiga byuretka orqali 4 ml 0,1 n natriy tiosulfat eritmasidan, ikkinchisiga 2 ml Na₂S₂O₃ va 2 ml distirlangan suv, uchinchisiga 1 ml Na₂S₂O₃ va 3ml suv quying. So‘ngra yana uchta probirka olib, ularning har biriga 2 ml dan 0,1n H₂SO₄ eritmasidan oling. So‘ngra sekundamerni oldingizga quyib, birinchi (4ml Na₂S₂O₃ eritmasi bor) probirkaga boshqa probirkadagi sulfat kislota eritmasidan 2 ml qo‘shing, tez chayqatib, loyqalanish vaqtini (tsek) qayd eting. Xuddi shu tartibda qolgan probirkalar ham aralashtirilib, loyqa hosil bo‘lish vaqtini yozib oling va quyidagi jadvalni to‘ldiring.

Probir-kalar	Xajm, ml			Na2S2O3 ning shartli kontsentratsiyasi.		Loyqalan-ish vaqti, t sek		Reaktsiyaning shartli tez-ligi
	Na2S2O3	H2O	H2SO4
	A	B	S
1	4	0	2
2	2	2	2
3	1	3	2

b) Temir (III)-xloridning kaliy yodid bilan reaktsiyasi. Labora-toriyada Na₂S₂O₃ bo‘lmasa ushbu reaktsiyani amalga oshirish mumkin. YUqoridagi tajriba kabi, uchta probirka olib, biriga 4ml KI eritmasidan, ikkinchisiga 2 ml KI va 2 ml suv, uchinchisiga esa 1 ml KI va 3 ml suv quying. Uchala probirkaning har biriga 2-3 tomchi yangi tayyorlangan kraxmal eritmasidan (yoki ozgina kraxmal kukunidan) qo‘shib yaxshilab aralashtiring. So‘ngra brinchi probirkaga 2 ml temir (III)-xlorid eritmasidan qo‘shish bilanoq tezda sekundomerni yurgizing va eritmaning ko‘karish vaqtini belgilang.
Reaktsiya quyidagi tenglama bo‘yicha boradi;
2FeCl₃ + 2KI = 2FeCl₂ + 2KCl + I₂
Xuddi shu tartibda 2 va 3-nchi probirkalarga 2ml FeCl₃ qo‘shib, ko‘karish vaqtini aniqlang. Tajriba natijalarini quyidagi jadvalga yozing.

Probir-kalar	Xajm, ml				Kining shartli konts-yasi		Ko‘karish vaqti, t sek	Reaktsiyaning shartli tezligi
	KI	H2O	FeCl3
1	4	0	2	1
2	2	2	2	0,5
3	1	3	2	0,25