2 laboratoriya ishi

Moddalar konsentrasiyasining ta’siri. Ma’lumki, moddalar bir turdan ikkinchi turga o‘tishi, ya’ni kimyoviy reaksiya borishi uchun reaksiyada ishtirok etuvchi moddalar molekulalari o‘zaro to‘qnashuvi kerak. Agar biror hajm (yoki yuza) birligida ma’lum vaqt oralig‘ida zarrachalarning o‘zaro to‘qnashuvlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, yangi modda hosil bo‘lishi ham shunchalik ko‘p bo‘ladi. O‘z - o‘zidan ayonki, zarrachalar soni bevosita moddalarning konsentrasiyasi (hajm birligiga to‘g‘ri keladigan “mol” lar soni)ga bog‘liq bo‘lgani uchun reaksiyaning tezligi bevosita moddalarning konsentrasiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Yuqoridagi bog‘liqlikni K.M.Guldberg va M.Vaage (1867 yil) o‘rganib turli reaksiyalar uchun massalar ta’siri qonunini kashf etgan. Bu qonunga ko‘ra:
kimyoviy reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentrasiyalarining ko‘paytmasiga to‘g‘ri proporsionaldir.
Bu qonun kimyoviy kinetikaning asosiy qonuni deyiladi va aA + bV pC + dD
reaksiya uchun uning matematik ifodasi: (to‘g‘ri reaksiya uchun)
(teskari reaksiya uchun) holida yoziladi.
Agar reaksiyada gazsimon moddalar ishtirok etayotgan bo‘lsa, konsentrasiya o‘rniga har bir gazning parsial (xusustiy) bosimi yoziladi:


va
Agar reaksiyada qattiq modda ishtirok etsa: FeO_q + H_2(g) H₂O_(g) + Fe
reaksiyasi uchun tezlik ifodasi V_to‘g`ri = K*
ko‘rinishida bo‘ladi, ya’ni tezlik formulasida qattiq modda konsentrasiyasi yozilmaydi. Chunki, qattiq modda reaksiyada faqat sirti bilan reaksiyaga kirishadi va bunda uning konsentrasiyasi o‘zgarmas bo‘lib doimo “1 mol/l” ga teng deb olinadi va odatda “1” raqami formulalarda yozilmaydi, ya’ni [C_(qattiq) = cons = 1 mol/l].
Reaksiya tezligiga haroratning ta’siri. Harorat ortishi bilan sistemadagi aktiv molekulalarning ulushi ortadi, demak, vaqt birligi ichidagi aktiv molekulalarning to‘qnashuv soni ham ortadi. Shuning uchun harorat har 10 ⁰C orttirilganida reaksiya tezligi ham 2-4 marotaba ortadi. Harorat har 10⁰C ko‘tarilganida reaksiya tezligini necha marta ortishini ko‘rsatuvchi son reaksiyaning harorat koeffisiyenti deyiladi. Odatda u 2 - 4 ga teng.
Harorat koeffisiyenti ikkiga teng bo‘lgan holat uchun reaksiya tezligining haroratga bog‘liqligini matematik ifodasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

va - haroratning oxirgi va boshlangich qiymatiga to’g‘ri keladigan reaksiya tezliklari; t – harorat farqi, - reaksiya tezligining harorat koeffisiyenti, uning qiymati 2 dan 4 gacha bo’ladi.
Misol. Agar reaksiyaning harorat koeffisiyenti 2 ga teng bo‘lsa harorat 20 ⁰C dan 50 ⁰C ga ortganda
kiyoviy reaksiyaning tezligi qanday o‘zgaradi?
₅₀⁰_C = ₂₀⁰_C 2 ^50-20/10 = ₂₀⁰_C 2³ = 8
ya’ni reaksiyaning tezligi 8 martagacha ortadi.