2-ma’ruza. Metallarning kristallanish jarayonlari. Reja

Birlamchi kristallanish. 
Metallarning suyuq xolatdan qattiq xolatga o‘tishi birlamchi kristallanish deb 

---

ataladi. 
Qattiq xolatdagi metallar kristall panjaralarining o‘zgarishi ikkilamchi 
kristallanish yoki qayta kristallanish deyladi. 
Termodinamikaning ikkinchi konuniga binoan, xar qanday faza o‘zgarishda 
vaqtida, sistemaning erkin energiyasi kamayadi, ya’ni sistema erkin energiyasi katta 
bo‘lgan beqaror xolatga o‘tishga intiladi. 
Erkin energiya F xarfi bilan belgilanadi: 
F = U - TS, 
bu yerda 
U - sistemaning ichki energiyasi, 
T - absolyut temperatura, 
S - entropiya. 
Quyida suyuq va qattiq fazalar erkin energiyasining temperaturaga qarab 
o‘zgarish grafigi erkin energiya - temperatura koordinatalarida tasvirlangan. Bu 
diagrammada I egri chizig‘i suyuq faza erkin energiyasining o‘zgarishini, II egri 
chizig‘i esa qattiq faza erkin energiyasining o‘zgarishini ko‘rsatadi. Tm temperaturada 
suyuq va qattiq faza erkin energiyalari barobar (Fc.f.=Fk.f.) bo‘ladi. SHuning uchun 
Tm muvozanat temperaturasi deyladi. 
2.1-rasm.Metalning qattiq va suyuq xolatlari uchun xaroratga bog‘liq ravishda 
termodinamik potentsialning o‘zgarishi. 
Tm-dan yuqori xaroratda suyuq fazaning erkin energiyasi (Fc.f.) kichik, qattiq 
fazaning erkin energiyasi esa katta (Fk.f.). Tm. dan pastda aksincha: Fc.f.>Fk.f. 
Binobarin, Tm.dan yuqori temperaturada qattiq xolatda, Tm.dan past temperaturada 
qattiq xolatda bo‘lishi kerak. 
Suyuq fazaning qattiq fazaga o‘tish protsessi kristallanish markazlari xosil 
bo‘lishi va bu markazlarining o‘sishi yo‘li bilan beriladi. Kristallanish markazlari soni 
kanchalik katta bo‘lsa, suyuq faza qattiq fazaga shunchalik tez aylanadi. 
Metall bir agregat xolatdan boshqa bir agregat xolatga o‘tganda issiqlik ajralib 
chikadi yoki yutiladi, demak, bunday sistemani issiqlik xodisasi ro‘y beradigan sistema 
deyish mumkin. 
Suyuq modda sovitilganda T
m
temperaturada kristallanish jarayoni sodir 
bo‘lmaydi, chunki, bunda Fs.f.=Fk.f. Suyuq fazani kristallana boshlashi uchun 
sistemaning erkin energiyasi kamayishi kerak Teskarisi: qattiq fazaning (kristallning) 
suyuqlikka aylanishi uchun esa sistemaning erkin energiyasi ortishi kerak. 
Температура
II каттик
I суюк
Эркин эн
ергия

---

Suyuq fazaning T
m
-dan past temperaturagacha sovishi o‘ta sovish deb, qattiq 
fazaning T
m
-dan yuqori temperaturagacha qizishi esa, o‘ta qizish deyiladi.