2-ma’ruza. Metallarning kristallanish jarayonlari. Reja

Qattiq qotishma. Birlamchi rekristallanishda, ya’ni rekristallanishning birinchi 
bosqichida elementar kristall yacheykasi mukammal bo‘lgan yangi markaz (donacha) 
hosil bo‘ladi. Bu markaz plastik deformatsiya natijasida eng katta qiyshaygan (ya’ni 
ichki kuchlanish eng katta bo‘lgan) joyda mavjud bo‘ladi, keyinchalik bu markaz 
qo‘shni deformatsiyalangan uchastkadan atomlarning o‘tishi hisobiga o‘sadi. 
Deformatsiyalangan-metallni qayta qizdirishda eski donachada ichki kuchlanishlar 
kamayib, tiklanmaydi, balki uning o‘rniga yangi donacha vujudga keladi. SHuning 
uchun yangi donachalarning o‘lchamlari va joylashish tartibi uski donachalarni 
o‘lchamlari va joylashish tartibidan beqaror farq qiladi. Birlamchi kristallanishi yangi 
bir tartibdla joylashgan yangi donachalarning hosil bo‘lishi bilan xarakterlanadi. 
Yangi donachalarning hosil bo‘lishi va dislokatsiya zichligining beqaror 
kamayishi metallda yig‘ilib qolgan ichki kuchlanishlarni kamaytirishgn olib keladi. 
Etarli darajada deformatsiyalangan metallar termik tozalikka ega bo‘lsa, 
rekristalizatsiya topilgan 0,4 T
er 
boshlanadi (a. A. Botsvar qoidasi bo‘yicha). Agar 

---

metall juda toza bo‘lsa, rekristallanish boshlanishi to (0,1-0,2) T
er
tushishi mumkin. 
Metall qattiq qotishmalari uchun (0,5-0,6) T
er
gacha ko‘tarilishi mumkin. 
Naklyop holatida metallni to‘la qizdirish uchun uni ancha yuqoriroq 
temperaturagacha qizdirish kerak. Ana shu rekristalizatsiya katta tezlikda boradigan 
jarayonga rekristallizatsion yumshatish deb ataladi. Birlamchi rekristallizatsiya tamom 
bo‘lgandan keyin, qizdirishni davom ettirsak, mayda yangi paydo bo‘lgan donachalar 
eski donachalar hisobiga o‘sadi. Bunday protsessga yig‘uvchi rekristallizatsiya deb 
ataladi Donachalarning o‘sishiga asosiy sabab, juda katta deformatsiyalangan yuza 
energiyasi kamayishi deb qarash kerak 
Metallarii plastik deformatsiyalash sovuqlayin va qizdirib bajarish mumkin. Bu 
qizdirish temperaturasiga bog‘liq. Agar deformatsiyalash uchun qizdirish 
temperaturasi rekristallanish temperaturasidan past bo‘lsa, sovuqayin plastik 
deformatsiyalash, agar katta bo‘lsa, issiqlayin plastik deformatsiyasi deb ataladi.