2 Mavzu : Nutq uslublari

40-MAVZU: O’rxun – Enasoy obidalari 

Reja: 

1. Qadimgi turkiy xalqlar va turkiy adabiyot tushunchasi haqida ma’lumot. 

 2. Eng qadimgi badiiy tafakkur yodgorliklari. 

 3. Turkiy xalqlar og’zaki ijodi. 

Tayanch so’z va iboralar:O’rxun-enasoy, O’rxun, Selenga , To’ki, “To’nyuquq”, “Kul 

tegin” 

O’rxun-enasoy  obidalarining  topilishi  O’rxun  hamda  Enasoy  daryolarining  havzalaru 

bilan  bog’liq.Garchi  bunday  qadimiy  obidalar  keyinchalik  Sibir  va  Mo’g’ulistonning 

boshqa  joylaridan,  Sharqiy  Turkiston,  O’rta  Osiyo,  Kavkaz,  Volgabo’yi,  hattoSharqiy 

Yevropada ham topilgan bo’lsa-da, tarixda bu nom muqim o’rnashib qoldi.  

 

O’rxun-enasoy  obidalari  dastlab,  O’rxun,  Selenga  va  To’ki  daryolari  atrofidan 

shimoliy Mo’g’ulistondan toshga bitilgan obifalar shaklida topildi.  

O’rxun-enasoy  obidalari  “Toshbitiklari”  deb  ham  yuritiladi.Buning  sababi  ko’pgina 

yodgorliklarning qabr toshlariga o’yib yozilganidir.Ularning eng yiriklari “To’nyuquq” 

hamda “Kul tegin” yodgorliklaridir. 

Qadimgi  turkiy  obidalarning  adl  manbalari  topilgan  va  saqlanayotgan  joylar:  O’rxun-

enasoy  daryolari  atrofi,  Turfon(Sharqiy  Turkiston),  shuningdek,  Mo’g’uliston, 

Germaniya,  (Berlin,  Marburg,  Mayns),  Rossiya  (Sank-Peterburg,  Qizil,  Minusinsk), 

Xitoy  (Turfon,Urumchi,  Miran  Suchjoy,  Pekin),  Buyuk  Brutaniya  (London),  Fransiya 

(Parij), Shvetsiya (Stoggolm), O’zbekiston, Qirg’iziston va boshqalar. 

“To’nyuquq” bitiktoshi 2 ta ustunga yozilgan.Ularning biri 170, ikkinchisi 160 sm dan 

iborat.Bu yodgorlikni Yelizavetta Klemens 1897-yili Shimoliy Mo’g’ulistonda termesh 

o’rtog’I Dmitriy Klemens bilan birgalikda izlab topgan.Bitiktosh Ulan-Batordan 66 km 

janubi-sharqdagi Bain Sokto manzilida bo’lgan va hozir ham shu yerda saqlanadi. 

 

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 

1.”O’rxun-Enasoy” yodgorliklarida Yevropaliklar nima deb atalishgan? 

2.”O’rxun-Enasoy” yodgorliklari nechanchi yilga kelib o’qildi? 

---

3.Yodgorlikni kim o’qigan? 

4.”O’rxun-Enasoy”  yodgorliklari  haqidagi  nisbatan  qadimgi  ma’lumot  kimning  asari 

orqali yetib kelgan? 

5.”O’rxun-Enasoy”  yodgorliklari  VI-VIII  asrlarda  Oltoyda  Amudaryo  bo’ylarigacha 

saltanat qurgan qaysi xalqqa mansub?