2 Mavzu : Nutq uslublari

33-Mavzu: Nutqda shakl va mazmun mosligi 

 

Reja: 

1. Gaplarning shakl va mazmunan mosligi. 

2.Gaplarni ixchamlashtirish 

3.Matn mazmunini qisqa ifodalash. Madaniy nutq mezonlaridan biri ekanligi 

 

Tayanch so’z va iboralar: madaniy nut, matn,tugal fikr.  

 

Fikrni ixcham ifodalash – madaniy nutq belgisi. Shuning uchun ilmiy matndagi 

so’zlar , gaplar miqdorining yuqori chegarasi belgilab beriladi, quyi chegara 

ko’rsatilmaydi. Fikrni uzun yoki ko’p jumlalar bilan ifodalash  madaniy nutq 

mezonlaridan hisoblanadi. 

 

Boshlab qo’yilgan , uzilib qolgan jumlani mantiqan va usluban to’g’ri davom 

ettirish ham so’zlovchining mahorati hisoblanadi. 

 

Matnning asosiy xususiyatlaridan biri   uning uzil-kesil, tugal fikr anglatishidir. 

Matn bayon qilingandan keyin tinglovchida Kim? Qachon? Qayerda? Qanday?  kabi 

qo’shimcha savollarga o’rin qolmaydi. Har qanday matn fikrlar yig’indisi bo’lib , o’zaro 

uzviy bog’langan mulohazalarni o’z ichiga olgan bo’ladi. Matnning chegarasina 

yaratuvchi (ya’ni yozuvchi, bayon qiluvchi) belgilaydi. Matn o’z oldiga qo’ygan amaliy 

maqsadiga ko’ra turlarga bo’linadi.Masalan: yozma va og’zaki matnlar. Ular o’z 

navbatida yana turlarga ajratiladi. Og’zaki matnlarga diolog matnlar , suhbatlar kiradi. 

Lekin barcha hollarda ham matnda shakl va mazmun birligi bo’lishi talab qilinadi. 

 

Mustahkamlash uchun savollar: 

 

1.  Matn mazmunini qisqa ifodalashda gaplarni ixchamlashtirishning  qanday yo’llari 

bor? 

2.  Har qanday inson zotida qahriga, samimiyatga ehtiyoj bor gapidagi ortiqcha so’zni 

olib tashlansa , fikr mazmuni qanday o’zgaradi? 

3.  Berilgan nasriy bayondagi fikrni she’riy jumlaga aylantirishga harakat qiling. 

Do’stlik shunday bir daraxtki, urug’i vafo, shoxlari umid, yaproqlari saodatdir. Do’stlik 

bir shahardirki, kaliti ishonch, aholisi vafodorlardir. 

Do’stlikni o’z hayotingizdan haydab solish – zaminni quyoshsiz qoldirish bilan barobar.  

 

 

 

---