2 Mavzu : Nutq uslublari

45-MAVZU: Mustaqilo’qilgan asarlar muhokamasi. Takrorlash 

Reja: 

1.Mustaqil o’qilgan asarlar ro’yxatini tuzish. 

2.Mustaqil o’qilgan asarlar qahramonlari ro’yxatini tuzish. 

3.Mustaqil o’qilgan asarlar mavzusi va g’oyasini aniqlash 

Tayanch so’z va iboralar: Badiiy adabiyot, so'z san’ati, asarlarning mavzu va g’oyasi, 

asar qahramonlari. 

 

Badiiy  adabiyotning  asosiy  ish  quroli  so‘zdir.  O‘zi  ko‘zga  ham  ko‘rinmaydigan 

so‘z  yordamida  nafaqat  atrofdagi  narsa-hodisalar,  balki  boshdagi  o‘ylar,  ko‘ngildagi 

sezimlargacha  ifodalash  mumkin.  Shuning  uchun  ham  san’at  turlari  orasida  adabiyot 

alohida  o‘rin  tutadi.  Insonning  o‘y-xayollari,  istag-u  armonlari  badiiy  adabiyotda 

to‘laroq aks ettiriladi. Respublikamiz Prezidentining “Ma’naviyatni tushunish, anglash 

uchun  avvalo  insonni  tushunish,  anglash  kerak”  degan  so‘zlari  bu  o‘rinda  alohida 

ahamiyat  kasb  etadi.    Shuningdek,  badiiy  adabiyotda  tasvirlangan  hayot  serqirra  va 

ta’sirli  bo‘ladi.  Tasavvur  qilaylik,  siz  «Alpomish»  dostonini  o‘qiyapsiz.  Bilasizki, 

asardagi  voqealar  bundan  minglarcha  yillar  oldin  qayerdadir,  kimlar  bilandir  ro‘y 

bergan,  ehtimol,  hech  qachon  bo‘lmagandir  ham.  Asar  qahramonlari  sizga  qarindosh 

ham,  yaqin  ham  emaslar.  Lekin  ularning  taqdiri  sizning  taqdiringizga,  ularning 

tuyg‘ulari  siznikiga  qo‘shilib  ketadi,  o‘zingizni  ulardan  ayri  tasavvur  qilolmaysiz. 

Doston qahramonlari taqdirining, umuman, badiiy asarning tuyg‘ularingizga bunchalar 

qattiq ta’sir ko‘rsatishi, sizning sezimlaringizni bezovta qilishi sababi haqida beixtiyor 

o‘ylab qolasiz. 

O‘zbek  tilida  funksional  omonimlarning  ko‘pligi  tilimizning  tag  ma’nolarga  to‘lib-

toshuvini  ta’minlagani,  agar  bir  so‘zni  bir  necha  ma’noda  qabul  qilish  imkoni 

bo‘lmaganda,  hozirgina  sizni  o‘ylantirgan  timsol  yaratilmasligi  haqida  o‘ylaysiz. 

Shoirning so‘zni tuyish qobiliyatiga tan berasiz. Faxriyor chizgan she’riy manzarada ilm-

fan beradigan xulosalarda bo‘lmagan insoniy sezimlar, kechinmalar borligini anglaysiz. 

Ijodkor yaratgan asl badiiy asarda doimo fikr bilan birgalikda tuyg‘u, hissiyot qorishib 

keladi. Yozuvchi hamisha yo nimanidir yoqlaydi yoki inkor qiladi. Ijodkorning betaraf 

bo‘lishi mumkin emas. Chunki chinakam badiiy asar yaratiladigan holat inson tafakkuri 

va ruhiyatida betaraflik tugagandan so‘ng paydo bo‘ladi. Adibning tuyg‘ulari nechog‘lik 

kuchli,  ko‘zi  qanchalar  o‘tkir,  tili  qanchalik  boy  bo‘lsa,  o‘quvchi  uning  asari  ta’siriga 

shunchalik qattiq beriladi. Yaratilgan badiiy matnning qanchalik hissiy, ta’sirchan bo‘lishi 

uning obrazliligiga bog‘liq. 

---

Adabiyot  keng  ma’noda  ilmiy  va  badiiy  singari  ikki  turga  bo‘linadi.  Ilmiy  adabiyot 

tushunchasi inson aqlining mahsuli bo‘lmish ijtimoiy ahamiyatga ega har qanday yozma 

asarni  o‘z  ichiga  oladi.  Texnikaviy,  ilmiy,  ma’rifiy,  publitsistik,  memuar,  tarixiy, 

ensiklopedik,  lug‘atshunoslik  va  boshqa  yo‘nalishdagi  adabiyotlar  ilmiy  adabiyot 

tushunchasiga  kiradi.  Ilmiy  adabiyot  kishining  aqlini  o‘stirib,  uning  bilimlarini 

ko‘paytirishga xizmat  qiladi. Badiiy adabiyot tushunchasi esa o‘z ichiga olamni obrazli 

ko‘rish  va  timsollar  asosida  aks  ettirish  mahsuli  bo‘lmish  badiiy  asarlarni  oladi.  Bu  xil 

asarlar nimanidir o‘rganish, bilib olish uchun emas, balki inson qalbining tovlanishlarini 

tuyg‘ularining ranginligini his etish, uning quvonchu iztiroblarini tuyish uchun o‘qiladi. 

Shu  bois  kishilar  tomonidan  o‘qilib,  hissiyotni  boyitish,  ruhiyatga  singdirish  ko‘zda