2-mavzu. 1-mashg’ulot. Asfaltbeton tayyorlash uchun materiallar va ularga bo‘lgan talablar

Asfaltobetonning mustaxkamligi: Asfaltobetonning asosiy kamchiliklaridan biri-uning mustaxkamligi 
va deformatsiyalanish xususiyatining xarorat darajasiga boglikligidir. Xarorat yukori bulganda 
asfaltobeton tarkibidagi butumning yopishkokligi kamayadi, natijada mineral zarralarning uzaro 
boglanishi bushashadi va mustaxkamlikning kamayishiga olib keladi. Xarorat past bulganda teskari xolat 
ruy beradi, ya’ni bitumning yopishkokligi va mustaxkamligi ortadi. Uni kuyidagi misolda kurish mumkin.
Xarorat +500bulganda –1,0-2,0 MPa 
+200bulganda-2,5-5,0 MPa
00bulganda-8,0-13,0 MPa 
-100bulganda –10,0-17,0 MPa
-350bulganda-18,0-30,0 Mpa 
Yul koplamasining ishlash sharoiti, asfaltobetonga yukori va past xarorat ma’lum darajada 
deformatsiyaga chidamli bulishi kabi talablar kuyadi. 
Asfaltbeton tarkibini aniklash va loyihalash 
Asfaltbetonning xossalariga ta’sir etuvchi omillardan biri uni tashkil etuvchi materiallarning 
granulometrik tarkibidir. Bu ta’sirini uch щolatda: mineral korishmani g‘ovakligi bitum mikdorini 

---

aniklashida; asfaltobetonning mustaщkamlik va deformatsiyalanish щolatini belgilovchi ichki 
siljuvchanlik щamda koplamaning avtomobil shinalari bilan yopishkokligida ko‘rish mumkin. 
Mineral materialning eng asosiy ko‘rsatkichlaridan biri uning g‘ovakligidir. Professor V.V.Oxotin 
tomonidan mineral materiallar g‘ovakligi ustida olib borilgan ilmiy ishlar asfaltobeton korishma tarkibini 
loyiщalash borasida katta aщamiyatga ega. Oxotinning kuzatishlari shuni ko‘rsatadiki, eng zich mineral 
korishma, to‘ldiruvchi zarralarning kattaligi to‘ldirilayotgan bo‘shlikning kattaligiga mos kelishi 
natijasida, ya’ni 1:16 nisbatda shosil bo‘ladi. Ushbu щolatda, har bir keyingi fraksiyaning mikdori 
odingiga nisbatan 43 foizni tashkil etadi. Ko‘pincha tajribada 25 dan 50 foizgacha bo‘lgan mikdorda 
g‘ovaklik kam o‘zgaradi
Bunday nisbatda olingan zarrarlardan tayyorlangan asfaltobeton korishmasi tashib olib borilganda va 
koplamaga yotkizilganda o‘z щolatini birdek saklay olmaydi. SHuning uchun professor N.I.Ivanov 
zarralar diametrlarining o‘zaro nisbatlarini aniklash uchun kuyidagi egri chizikli tenglamani tavsiya etadi.
100
/
...
1
/
1
2






n
K
K
K
Y
bu erda U – eng birinchi fraksiyaning (eng katta) mikdori; 
k – empirik sbega koeffitsienti; 
p – mineral korishmadagi fraksiyalar soni. 
Sbega koeffitsienti – egri chizik tenglamasiga berilgan kiymat bo‘lib, ikkinchi fraksiya kiymatining 
birinchi fraksiya kiymatiga va щ.k. nisbatidir; bunda fraksiyalar diametri 2 martaga kamayadi. K k 0,81 
2
...
1
3
2
2
1



m
m
d
d
d
d
d
d
81
.
0
...
1
2
3
1
2





n
n
Y
Y
Y
Y
Y
Y
bu erda d1 – eng katta zarralar o‘lchami 
dm – eng kichik zarralar o‘lchami 
Y1, Yn – yondosh fraksiyalar mikdorlarining nisbati. 
Bu щolda korishma mukammal zichlikka ega bo‘ladi. 
Zarralar o‘lchamlari yukoridagi tenglamaga asosan kuyidagi kiymatlarga ega bo‘ladi: 
;
2
1
2
d
d

...
,
2
2
1
3
d
d

1
1
2


m
m
d
d
Zarralar o‘lchamlarining soni:
1
2
lg
lg
lg
1


