2-мавзу Акслантиришлар. Бинар ва унар муносабатлар
Download 50.88 Kb.
|
2-mavzu maruza
Таъриф. А ва В лар ихтиёрий табиатни элементларнинг бўш бўлмаган тўпламлари бўлсин. Агар А тўпламнинг ҳар бир элементига бирор f қонун ёки қоида бўйича В тўпламнинг битта ва фақат битта элементи мос (тўғри) келтирилган бўлса. А тўпламни В тўпламга f акслантириш аниқланган дейилади, уни f:AB кўринишда белгиланади. Агар f:AB акслантиришда аА ни bB га мос қуйса. b ни f акслантиришда а нинг акси (образи), а ни f акслантиришда b нинг асли (прообрази) дейилади ва b=f(a) кўринишда белгиланади, А тўплам f акслантиришнинг аниқлаш соҳаси f(A)={b:aA, b=f(a)} B эса f нинг ўзгариш соҳаси дейилади. Таъриф.Агар ихтиёрий bB учун шундай аА топилсаки b=f(a) бўлса, f:AB ни сюрoектив акслантириш (ёки А тўпламни В тўпламнинг устига аксланади) дейилади. Таъриф.Агар ихтиёрий а1,а2 А лар учун f(a1)=f(a2) тенгликдан а1=а2 тенглик келиб чиқса, f:AB акслантириш инъектив акслантириш (ёки А, тўплам В тўпламнинг ичига ўзаро бир кийматли аксланади) дейилади. Таъриф.Агар f:AB ҳам сюръектив ҳам инъектив бўлса, у биектив акслантириш (ёки А тўпламни В тўпламнинг устига ўзаро бир қийматли аксланади) дейилади.
f-инъектив g-сюръектив h- биектив Таъриф.А1, А2, ..., Аn тўпламларнинг тўғри ёки декарт кўпатймаси деб кўринишдаги ҳамма тартиблашган n ликларнинг { :aiAi- ихтиёрий элемент , i=1,2,...,n} тўпламига айтилади. Бу тўғри ёки Декарт кўпайтма A1 A2 ... An кўринишда белгиланади, яъни A1A2 ...An = { :aiAi- ихтиёрий элемент , i=1,2,...,n}, n ихтиёрий натурал сони. Агар ва < b1,b2,...,bn> A1 A2 ... An тўғри кўпайтманинг ихтиёрий иккита элементлари бўлиб, ai=bi i=1,2,...,n бўлса, ва < b1,b2,...,bn> n ликлар тенг дейилади ва = < b1,b2,...,bn> кўринишда белгиланади. Таъриф. А В тўплам элементларини биринчи координаталарини (А нинг элементларини) OX ўқида, иккинчи координаталарини (В нинг элементларини) OY ўқида тасвирлаймиз. Бу нуқталардан, мос равишда, OX, OY ўқларга перпендикуляр чиқарамиз. Бу перпендикулярнинг кесишиш нуқталарини координаталари АВ тўпламнинг элементларидан иборат. Координаталари АВ нинг элементлари (сонлар жуфти)га тенг бўлган барча нуқталар тўплами. АВ тўпламнинг геометрик тасвири дейилади.1-мисолда келтирилган АВ, ВА, АА тўпламларнинг геометрик тасвири, 2-мисолда келтирилган АВ, ВА тўпламларнинг геометрик тасвири тасвирланган. Таъриф.А1,А2,...,Аn ихтиёрий табиатли элементларнинг бўш бўлмаган тўпламлари бўлса, А1А2...Аn тўғри кўпайтманинг ҳар қандай қисм тўпламини А1,А2,...,Аn тўпламларнинг элементлари орасида аниқланган n-ар (n ўринли) муносабат дейилади. Хосса.А тўпламда бинар муносабат аниқлан бўлсин. У ҳолда ни: 1) (aA) aa () бўлса, рефлексив; 2) (аА) (aa ) ( } бўлса, антирефлексив; 3) (a,bA) (ab ba), ( ) бўлса, симметрик; 4) (a,bA) ((ab ba) a=b), ( a=b), бўлса, антисимметрик; 5) агар (a,bA)(abba), (), бўлса асимметрик; 6)агар(a,b,cA)(abbcac),()бўлса таранзитив; 7) агар (a,bA)(ab)(abba)(ab)( ) бўлса, боғланган (чизиқли) бинар муносабат дейилади. Агар А тўпламда аниқланган - бинар муносабат рефлексив, симметрик ва транзитив бўлса, у ҳолда ни эквивалентлик муносабати дейилади ва уни кўринишда белгилаймиз. Юқоридаги мисоллардан кўринадики "||","=" муносабатлари эквивалентлик муносабати бўлади. Агар А1,А2,...,Аn тўпламлар берилган А тўпламнинг қисм тўпламлари бўлиб, 1) Ai Aj = , i j, i,j=1,2,...,n; 2) A=A1 A2 ... An бўлса, у ҳолда A тўплам ўзаро кесишмайдиган А1,А2,...,Аn қисм тўпламларга ажратилган дейилади. Теорема. Агар А тўпламда эквивалентлик муносабати аниқланган бўлса, уни ўзаро кесишмайдиган эквивалентлик синфларга ажратиш мумкин. Бу эквивалентлик синфларининг тўпламини А тўпламни эквивалентлик муносабатига кўра фактор-тўплами дейилади ва уни A/ кўринишда белгилаймиз, яъни A/ =. Бу эквивалентлик муносабати Z тўпламни ўзаро кесишмайдиган қисм тўпламларга ажратади.
Агар А тўпламда аниқланган > тартиб муносабати рефлексив бўлса, у ҳолда > ни А тўпламда аниқланган ноқатъий тартиб муносабати деймиз ва уни кўринишда белгилаймиз. Агар А тўпламда аниқланган > тартиб муносабати антирефлексив бўлса, у ҳолда > ни А тўпламда қатъий тартиб муносабат деймизи ва уни > кўринишда белгилаймиз.
қуйидагича ифодалаш мумкин.
Download 50.88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling