2-mavzu. Alkanlar

Fizik xossalari. Amidlar va imidlar rangsiz kristall yoki suyuq moddalar bo‘lib, 
suvda va organik erituvchilarda eriydi. Amidlarning molekulalari N-H bog‘lar 
mavjudligi uchun molekulalararo vodorod bog‘lar hisobiga assotsiyalangan holatda 
bo‘ladi. Shuning uchun ularning qayiiash temperaturalari nisbatan yuqoridir. 
Kimyoviy xossalari. 
1. Mineral kislоtalar yoki ishqоrlarning kоnsentrlangan eritmalari bilan 
qizdirilganda amidlar kislоtalargacha gidrоlizlanadi. 

---

2. Degidratlanish reaksiyasi. 
3. Ular ishqоriy muhitda gipоbrоmitlar yoki gipохlоritlar ta’sirida birlamchi 
aminlarga aylanadi (Gоfman qayta guruhlanishi). 

---

4. Qaytarilish reaksiyasi.
5.Nitrit kislоta HNO
2
ta’sirida sоvuqda almashmagan amidlar aminо guruhini 
yo‘qоtadi (dezaminlanadi): 

---

Ayrim vakillari va ularning ishlatilishi. 
Formamid 
–
 210,5°C da qaynaydigan rangsiz gigroskopik suyuqlik, suv va 
organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Formamid metilformiat va ammiakdan olinadi. 
Organik sintezda erituvchi va reagent sifatida ishlatiladi. 
N,N-dimetilformamid (DMFA) 
–
153°C da qaynaydigan o'ziga xos hidli rangsiz 
suyuqlik, suv va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda ko‘p miqdorda 
bosim ostida dimetilamin va is gazidan olinadi. 
DMFA asosan erituvchi sifatida ishlatiladi. DMFA kationlarni yaxshi 
solvatlaydi, lekin anionlarni solvatlamaydi. Bunday erituvchilar bipolyar aproton 
erituvchilar deyiladi. DMFA formillash reaksiyalari uchun ham ishlatiladi. 

---

KARBON KISLOTALARINING NITRILLARI 
Nitrillar deb karboksil guruhdagi kislorod atomi va gidroksil guruhni azot atomiga 
almashinishidan hosil bo‘lgan birikmalarga aytiladi. Shuningdek, nitrillarni 
uglevodorod molekulasidagi vodorod atom (lar) ini sianid guruhga almashinish 
mahsuloti sifatida ham qarash mumkin. 
Umumiy formulasi. 
Nitrillarning nomlash uchun tegishli kislota nomiga –nitril qo'shimchasini, yoki 
tegishli uglevodorod nomiga -sianid qo'shimchasini qo'shish bilan yasaladi. 
sirka kislota nitrili 
akril kislota nitrile
benzoy kislota nitrili 
(аtsetonitril) 
(аkrilonitril) (benzonitril)

---