2-мавзу. Бозор иқтисодиётини шакллантириш шароитида савдо (4 соат)

Иқтисодий тузумлар

Феодализм
Буржуазия
Капитализм
Бозор иқтисодиёти
Коммунизм
Социолизм
Капитализм
Бозор иқтисодиёти
Коммунизм

Бозор субъектлари

Истеъмолчи
Истеъмолчи
Истеъмолчи
Давлат
Давлат
Давлат
Сутовчи
Сутовчи
Сутовчи
Сутовчи

2.2.1. Товар муомаласи соҳасининг моҳияти

• Товар айрибошлашни объекти ишлаб чиқариш учун ва инсонлар эҳтиёжини қондириш учун зарур бўлган моддий бойлик бўлиб ҳисобланади. Маҳсулотларни ишлаб чиқаришдан истеъмолчига етказиш моддий ва иқтисодий мазмунга асосланганлиги сабабли товар алмашуви жараёни 2 хил шартга жавоб бериши шарт:
• биринчидан, инсонни қандайдир эҳтиёжини қондира билиши (сифат нуқтаи назаридан шаклан ва мазмунан ҳар хил бўлиши мумкин);
• иккинчидан, алмашув объекти бошқа объектга эквивалент бўлиши, яъни иқтисодий нуқтаи назардан, тенг бўлиши керак.

Товар айрибошлаш шакллари

• Бошланғич даврда оддий товар айрибошлаш (Т-Т) амалда ишлатилган.
• Ижтимоий меҳнат тақсимотини ривожланиши натижасида фақат айрибошлаш, яъни сотиш учун ишлаб чиқариш шаклланиб, товар айрибошлаш учун умумий бўлган эквивалент – пул вужудга келган. Пулни вужудга келиши натижасида оддий товар айрибошлаш (Т-Т) товар – пул муомаласига (Т- П -Т) айланади ва товар – пул муомаласи вужудга келган.
• Товар – пул муомаласи, бу ишлаб чиқарувчилар орасидаги ва ишлаб чиқарувчилар билан истеъмолчилар ўртасидаги ижтимоий – иқтисодий муносабатдир.
• Тараққиёт натижасида айрибошлаш доимий ижтимоий жараёнга айланган (Т –П – Т; П – Т – П…).
• Оддий товар айрибошлашда (Т-Т) олди – сотди жараёни ажралмас бўлган, кейинчалик пул вужудга келиши билан бу жараён замон ва маконда ажралди, яъни бу жараён Т–П; П –Т; П –Т – П; Т –П – Т; П –П кабиларга бўлинади.

Товар ишлаб чиқариш цикли

Товар ишлаб чиқариш жараёни, ишлаб чиқариш – истеъмол жараёнидан такрор ишлаб чиқариш жараёнига айланиб, ишлаб чиқариш, тақсимот, айрибошлаш ва истеъмол фазалари вужудга келган.