2-Mavzu: Falsafani taraqqiyot bosqichlari. Sharq falsafasi

Абу Райҳон Беруний
Табиат ва унинг объектив қонунлари
мавжудлигига шубҳа қилмаган.
Табиат муттасил ўзгариш
ва ривожланишда бўлади,
материя нарсалар шаклини
ўзи яратади ва ўзгартиради,
жон (тафаккур, маънавий
ҳодисалар) тананинг
муҳим хоссасидир, деб ҳисоблайди.
Тажриба, эксперимент борлиқни
билиш усулларидан бири
Тажрибада олинган билим
айрим меъёрларга мувофиқ
ишончли билимдир
Кузатувчи кузатилаётган ҳодисани
у юз бераётган жойда идрок этади.
Бинобарин, кузатиш у ёки бу
ҳодисани унинг муайян кўринишида
қайд этади. Кузатишларнинг
эски маълумотлари объектнинг
ҳақиқий кўрсаткичини анча бузиб
ифодалаши мумкин.
Беруний Шарқда астрономия
кузатиш асбобларини яратиш
техникасининг вужудга келиши
ва ривожланиши тарихида
етакчи ўринлардан
бирини эгаллайди
Асарлари:
“Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар”,
“Ҳиндистон”, “Минералогия”
Ибн Сино (980 – 1037)
Асарлари:
«Тиб қонунлари»,
«Билим китоби»,
“Донишнома”,
“Хай ибн Якзон”
Табиат азалий ва абадийдир,
унинг қонунлари ўз-ўзидан ўзгармайди
ва инсон уларни англаб етишга
қодир, жон тана фаолияти
билан белгиланади ва
унинг индивидуал умрбоқийлиги
мумкин эмас
Таълимоти:
Ибн Сино моддий дунё
предметларини сезгилар
манбаи деб ҳисоблаб,
уларнинг объектив табиатини
ташқи моддий дунё инъикоси
сифатида ёритади
Сезги материянинг
хоссалари ва олий
шаклларидан бири
Ибн Сино кўриш ҳақидаги таълимотни ишлаб чиқди. Кўриш жараёнини тушунтирар экан, у айни вақтда Платоннинг бу борадаги таълимоти асоссиз эканлигини кўрсатади. Ибн Сино ёруғликни кўришнинг асосий воситаси сифатида алоҳида қайд этади

Ибн-Рушд фалсафаси (аверроизм)

Асосий қоидалар
Яралиш таълимоти инкор этилади (дунё доимий, у яралмайди, йўқолмайди)
Худо бор бўлиши мумкин, лекин унинг материянинг яратиши ҳақидаги фикри қабул қилинмайди (худо ва атрофдаги материал дунё биргаликда доимий)
Худо учун чекланган вазифалар имкониятлар тан олинган, энг асосийси материяга шакл бериш
Худо ҳамма нарсани ҳаракатлантиради деган фикр инкор қилинади
Ҳаракат-материянинг мустақил хусусияти ва унинг ўзида мужассамланган деб исботлаш учун ҳаракат қилинган.
Детерменизм ғояси илгари сурилади (табиатдаги ҳамма нарса шартли ва зарурий)
Руҳнинг ўлмаслиги ғояси инкор қилинади, жисм ўлгач, руҳ ҳам ўлади, лекин жамоа онги-бутун одамзод онги ўлмас, унинг бўлаги сифатида алоҳида одамнинг руҳи ўлмас
Ҳақиқатнинг икки томони ғояси илгари сурилган, яъни фалсафа ва диний ҳақиқат алоҳида, диндаги ҳақиқат фалсафада ҳақиқат бўлмаслиги мумкин ва аксинча