2 mavzu. Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish qonuniyatlari va tamoyillari Reja

M о ddiy ishl 
а b chiq а rish   
M о ddiy  
ne ’ matlar  
ishl а b  
chiq а rish   
M о ddiy  
х izm а tl а r  
ko ’ rs а tish   
No m о ddiy  
х izm а tl а r  
ko ’ rs а tish   
Nom о ddiy  
ne ’ matlar  
ishl а b  
chiq а rish   
  
Ishlab  
chiqarishni  
ijtimoiy tashkil  
etish shakllari  
Mujassamlashuv 
- Koncentratsiya  
Kombiatlashuv  
Kooperatsiy 
- hamkorlik  
Ixtisoslasuv 

---

Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish turli davlatlarda ularning tabiiy iqlimiy 
sharoiti, demografik va iqtisodiy salohiyati hamda boshqa xususiyatlarini inobatga 
olingan holda turlicha amalga oshiriladi. Biroq, ishlab chiqarish kuchlarini 
joylashtirish ma’lum qonuniyatlarga asoslangani va maqsadlarining mushtarakligi 
bois, ularni nazariy asoslarida o’xshashlik mavjud.
Ishlab
chiqarish kuchlarini joylashtirishning nazariy asoslarini 
rivojlantirishda xorijiy olimlaridan I.Tyunen (1783-1850), A.Veber (1868-1958), 
A.Lesh (1906-1945), V. Kristaller (1893-1969), rus olimlaridan K.I.Arsenev 
(1789-1865), P.P.Semenov-Tyan-SHanskiy (1827-1914), N.P.Ogarev (18131877), 
D.I.Mendeleev (1834-1907) lar munosib hissa qo’shishgan. Xususan, 
I.Tyunenning «Qishloq xo’jalik standarti», A.Veberning «Sanoat shtandortlar», 
F.Perruning «O’sish qutblari va rivojlanish markazi», A.Lyoshning va 
U.Ayzardning «Joylashtirish» nazariyalari shular jumlasidan.  
Joylashtirish nazariyalarini statik va dinamik nazariyalarga ajratish mumkin. Statik 
nazariyalar XIX asrning birinchi yarmidayoq paydo bo’lgan. Dinamik nazariyalar 
esa bir asrdan so’ng – XX asr boshlarida yuzaga kelgan. Dastlabki joylashtirish 
nazariyalari hozirda klassik standart nazariyalar deb atalib, ular Y.G. Fon Tyunen, 
V. Launxard, A.Veber nomlari bilan bog’liq. Ushbu nazariyalarning asosiy 
xususiyatlari quyidagilardan iborat:
 alohida olingan biror qishloq xo’jaligi yoki sanoat korxonasining ko’rib 
chiqilishi;
 joylashtirishning barcha omillari to’g’risida ma’lumotlarni to’plab, ularni 
umumlashtirib, korxonani qurish (ishlab chiqarishni joylashtirish)ning qulay 
joyi to’g’risida aniq javob olish mumkinligi to’g’risida takliflar mavjudligi.
Y.G. Fon Tyunen tovar ishlab chiqarishning obektiv qonuniyatlari mavjudligini 
aniqlagan birinchi olim hisoblanadi (uning birinchi ishi 1826-yilda paydo bo’lgan). 
Tyunen qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sotish bozorida sanoat mahsulotlari bilan 
ta’minlovchi shahargacha bo’lgan masofaga qarab joylashtirish, ixtisoslashish va 
qishloq xo’jaligini yuritish usullarini tanlash modellarini taklif etdi. Tyunen 
modelida transport xarajatlari joylashtirishning asosiy omili sifatida namoyon 
bo’ladi. U iqtisodiyotni hududiy tashkil etish masalalariga majmuali, tizimli 
yondoshdi, qishloq xo’jaligi tarmoqlari joylashuvining qonuniyatlarini ochib berdi, 
iqtisodiy makon tushunchasini fanga kiritdi.