2 mavzu. Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish qonuniyatlari va tamoyillari Reja

3. O’zbekistonda mintaqalarga ajratish va ishlab chiqaruvchi kuchlarni 
joylashtirishdagi o’ziga xosligi
Mamlakat mintaqalarining iqtisodiy rivojlanish darajasi, tabiiy-resurs 
salohiyati, tarixiy va demografik xususiyatlariga ko’ra o’zaro farq qiladi. Shuning 
uchun har bir mintaqa faqat o’zigagina xos bo’lgan xususiyatlar asosida muayyan 
sohaga ixtisoslashadi va iqtisodiy aloqalar asosida boshqa mintaqalar bilan 
mahsulot ayirboshlaydi. Darhaqiqat, har qanday hudud o’ziga xos iqtisodiy 
shartsharoitlar asosida mehnat taqsimotini amalga oshiradi. Buning uchun 
mintaqalarga ajratishda ma’muriy hududiy birliklarga asoslanish, O’zbekiston 
misolida 12 ta viloyat, Qoraqalpog’iston respublikasi va Toshkent shahri doirasida 
faoliyatni tashkil etish maqsadga muvofiq. Shu o’rinda hudud iqtisodiyoti 
to’g’risida qisqacha fikr-mulohaza bildirib o’tmoqchimiz. Rossiyalik tadqiqotchi 
V.V.Mishenko “hudud iqtisodiyoti – bu hududning tarixiy, demografik, milliy, 
diniy, ekologik, tabiiy-resursli xususiyatlarini hisobga olgan holda hudud 
xo’jaligining shakllanishi va faoliyat ko’rsatishi jarayoni bilan birga hududning 
umumdavlat va xalqaro mehnat taqsimotida tutgan o’rnini bildiruvchi kompleks 
sohadir” deb ta’riflaydi. Yaponiyalik professor Yamamoto Xisatoshi hudud 
iqtisodiyotini asosan sakkizta parametrga bo’lish asosida o’rganishni taklif etib, 
har qanday investor hududga o’z investitsiyasini kiritish to’g’risida qaror qabul 
qilishdan oldin ana shu parametrlarni kompleks tarzda o’rganib chiqishi muhim 
ekanligini asoslab beradi.
1-jadval.  
Hudud iqtisodiyotini belgilab beruvchi asosiy parametrlar tavsifi
№ Parametrlar
Qisqacha tavsif va o’rganish ob’ekti
1.
Turmush tarzi 
va jamiyat
Hudud aholisining savodxonlilik darajasi, hududda 
madaniyat va ta’lim muassasalarining holati, hudud 
aholisining ma’naviy qiyofasi
2.
Demografik 
jarayonlar
Hududdagi millat va elatlarning salmog’i, hududdagi 
tug’ilish va o’lim sur’atlari, hududdagi mehnat 
migratsiyasining holati, hududdagi demografik 
muammolarni bartaraf etish bo’yicha olib borilayotgan
tadbirlar
3.
Tashqi 
iqtisodiy va 
savdo 
munosabatlari
Hududning mamlakat ichidagi boshqa hududlar va xorijiy 
mamlakatlar bilan o’zaro iqtisodiy hamda savdo aloqalari, 
hududning eksport va import imkoniyatlari
4.
Hududiy 
boshqaruv
Hudud boshqaruvi tuzilmasi, hudud iqtisodiyotiga oid 
boshqaruv qarorlarini qabul qilish holati, xususan 
investitsiyalarning jalb qilinishini hudud boshqaruvi
darajasida qo’llab-quvvatlash holati

---

5.
Fan va 
texnologiyalar
Hududda fan va texnologiyalarni rivojlantirish 
markazlarining faoliyati holati, hududda fan va 
texnologiyalarni rivojlantirish dasturlarining qabul qilinishi 
va amal qilish holati
6.
Hududdagi
infratuzil-malar
Transport va logistika kommunikatsiyasining holati, 
hududdagi ishlab chiqarishlarning elektr energiyasi, tabiiy 
gaz va suv resurslari bilan ta’minlanish holati
7.
Tabiiy resurslar Hududdagi barcha tabiiy resurslar, ulardan foydalanish
darajasi
8.
Hududning 
iqtisodiy 
ko’rsatkichlari
Hudud rivojlanishining iqtisodiy ko’rsatkichlari, undagi 
moliya-kredit tizimi, hududda tadbirkorlik bilan
shug’ullanish imkoniyatlari
Sakkizta parametrning so’nggisi hududning iqtisodiy ko’rsatkichlari 
hisoblansada, yapon olimi Yamomoto Xisatoshi tomonidan taklif etilgan 
parametrlar asosan muayyan hududga investitsiyalar kiritishga qiziqqan 
tadbirkorlar uchun mo’ljallangan. Olim nafaqat hudud iqtisodiyotini rivojlanishini 
belgilab beruvchi iqtisodiy ko’rsatkichlar, balki ushbu ko’rsatkichlarning 
shakllanishiga ta’sir ko’rsatuvchi boshqa bir qancha muhim omillar bilan birga 
kompleks tarzda o’rganishni ma’qul ko’radi. Ishlab chiqarish kuchlarini 
joylashtirish qonuniyatlari ishlab chiqarish kuchlari va hududlar o’rtasidagi 
umumiy munosabatlarda namoyon bo’ladi. Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi 
bosqichida ishlab chiqarish kuchlarini oqilona joylashtirishda ishlab chiqarishning 
yuqori samaradorligi, maksimal daromad olish imkoniyatlariga katta e’tibor berish 
lozim.