2-mavzu: jahon media va axborot makonida raqobat muhiti. Reja: Bosma va ommaviy axborot vositalari. Aholining axborotga bo`lgan ehtiyoji

Media va axborotni yaratish hamda undan foydalanish 
MAS yosh jurnalistlarni media va axborot platformalari bilan o’zaro 
munosabatga kirishish, kasbiy muloqot hamda kontentni tayyorlash bo’yicha zarur 
kompetensiyalar bilan ta’minlaydi. Ushbu ko’nikma va qobiliyatlar sirasiga 
xalqaro standartlar va madaniyatlararo bag’rikenglikni e’tiborga olgan holda media 
va axborot axloq-odobi tamoyillarini o’zlashtirish kiradi. 

---

MAS materiallari va vositalarini saralash, moslashtirish va/yoki yaratish 
qobiliyati jurnalist uchun zarur bo’lgan ko’nikmadir. OAVning bo’lajak 
mutaxassisida mustaqil ravishda mediaresurslar yaratish ko’nikmasi shakllanishi 
ham juda muhim, chunki bu narsa uni mediatadqiqotlar olib borishga undaydi va 
kasbi doirasida tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi. 
Foydalanuvchi kontenti ham yangi, ham an’anaviy medialarga diqqatni jalb 
etishning asosiy omili bo’lib bormoqda. 
Ijtimoiy tarmoqlarning boshqa foydalanuvchilari bilan o’zaro munosabatga 
kirishish yoshlarning Internetni turli platformalarda qo’llashga undovchi asosiy 
sabablardan biriga aylanmoqda. SHu ma’noda O’zbekistonda ijtimoiy tarmoqlar va 
boshqa mobil media imkoniyatlarini fuqarolarning jamiyat hayotida hamda millat 
taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etuvchi ijtimoiy va siyosiy masalalar yuzasidan 
ijtimoiy muloqot-munozaralarda faol ishtirok etishini ta’minlash nuqtai nazaridan 
yanada faollashtirish zarur. 
MAS bo’lg’usi jurnalistlarga izchillik bilan jamiyatda media va axborot 
savodxonligini keng targ’ib qiluvchi kuchga aylanish imkoniyatini yaratadi. 
Amerika Qo’shma SHtatlari dunyodagi eng erkin matbuotga ega 
mamlakatlardan biridir. Matbuot boshqa rivojlangan davlatlarga qaraganda, 
qonuniy yoki hukumat tomonidan o’tkaziladigan turli ta’sirlar va cheklashlardan 
nisbatan holi. Eng muhim kafolat esa AQSH 

---

Konstitutsiyasiga kiritligan birinchi qo’shimcha hisoblanadi. “Birinchi 
qo’shimcha”da shunday deyiladi: ”Kongress... so’z va matbuot erkinligini 
cheklovchi qonunlar qabul qila olmaydi...”. Bunga qo’shimcha tarzda SHtatlar 
hukumatlariga «biror-bir odamga zaruriy qonun ijro etilishida rad qilishni» man 
etadigan AQSH Konstitutsiyasiga 14 – o’zgartirish qo’llaniladi. 
“Fuqorolik va siyosiy institutlarimizning umrboqiyligi so’z erkinligi bilan 
bog’liqdir...”. AQSH inson huquqlari to’g’risida xalqaro kelishuvlarning 
ayrimlarigagina a’zo bo’lgan. 
SHulardan biri “Fuqarolik va siyosiy huquqlar xalqaro Pakti”ga 1992 yilda AQSH 
hukumati qo’l qo’yar ekan, Pakt mamlakat hududida to’g’ridan-to’g’ri ta’sir 
kuchiga ega emsaligini va 20 – moddaga (urush va nafratni targ’ib qilish 
to’g’risida) nisbatan AQSH qonunchiligida qabul qilingan va juda katta so’z 
erkinligini ta’minlaydigan me’yorlar asosida ish ko’rish to’g’risidagi istesnoni 
kiritib ketgan. 
Buyuk Britaniyada hujjat sifatida qabul qilingan Konstitutsiyaning yo’qligi 
sababli, so’z erkinligini qonuniy ta’minlaydigan kafolatlar ham mavjud emas. 1688 
yilda huquq to’g’risida qabul qilingan Bill” so’z erkinligi va parlamanet ishining 
borishi to’g’risidagi debatlar sudlarni hech qanday shubhaga qo’ymasligi, hamda 
parlament devoridan boshqa har qanday joyda bo’linishini” tantalanali ta’kidlagan. 
Bu o’sha paytda matbuot uchun imtiyozli huquq vazifasini o’tagan. 
Mamlakat to’rtta mustaqil davlatlar birligidan, ya’ni Angliya, Uels, SHimoliy 
Irlandiya va SHotlandiyadan tashkil topgan. Buyuk Britaniyada Konstitutsiya qabul 
qilinmagan, yuqorida zikr etilgan mustaqil davlatlar Buyuk Britaniya parlamentiga 
bo’ysunsalar-da, o’z boshqarish tizimlarga ega. Mamlakat qonunchiligida Doktrina 
muhim ahamiyatga ega. Doktrina - mamlakat qiroli va qirolichasining amr va 
farmonlariga asoslangan qonuniy hujjatdir. 
Buyuk Britaniyada axborot erkinligi to’g’risida qonun yo’q. Hukumat tomonidan 
qabul qilingan qarorlar maxfiy parda bilan yashiriladi. 1989 yilda qabul qilingan 
“Davlat sirlari to’g’risida”gi qonunga muvofiq davlat sirlarini oshkor etishga 
nisbatan jinoiy javobgarlik belgilangan. Unda matbuot uchun nima mumkinligi va 
nima mumkin emasligini bilib olish mumkin. Qonun 1911 yilda ishlab chiqilgan 
bo’lib 1989 yilda o’zgartirishlar kiritilgan holda qabul qilindi. Qonunga muvofiq 

---

quydagilar davlat sirlariga kiritiladi: 
1. 
Xavfsizlik xizmatlari ma’lumotlari va ilm-fanga oid kashfiyotlar; 
2. 
Mudofaa ma’lumotlari; 
3. 
Xalqaro aloqalarga oid ma’lumotlar; 
4. 
Milliy xavfsizlikka daxldor jinoyat va tergov ishlari; 
5. 
Davlatlar o’rtasida o’zaro ishonch asosida almashilgan ma’lumotlar; 
6. 
Boshqa bir davlat yoki tashkilotga bildirilmagan, ishonch asosida 
olingan yoki ularga berilgan ma’lumotlar. 
GFRda 1949 yilda Konstitutsiya qabul qilingan qonuni mavjud bo’lib, uning 5-
moddasida so’z va nashr erkinligi, shuningdek barcha axborot manbaalaridan 
ma’lumot olish kafolatlanadi. senzuraga yo’l qo’yilmaydi. 
Germaniya aholisida o’zaro raqobatchi OAVlar orasida istaganini tanlash 
imkoniyati bor. 1995 yilning oxirlariga kelib germaniyada faqatgina kundalik 
matbuotning sotuv hajmi kuniga 25 mil. atrofidagi nusxani tashkil etdi. Hozirgi 
kunda kelib esa 32 mil. nushani tashkil etadi. 
Xulosa Mazkur majmuada Internet makonida uchraydigan xavf-xatar, tahdidlar 
va tahlikalar haqida so‘z yuritilgani oqibatida, o‘quvchida Internetning zararli va 
buzg‘unchi vosita ekanligi haqida noto‘g‘ri tasavvur uyg‘onishi ehtimoli ham 
mavjud. Aslida esa, unday emas. Internetda juda ko‘p foydali, ma’rifiy va qiziqarli 
axborotlar mavjud bo‘lib, ulardan to‘g‘ri va samarali foydalangan shaxsda turli 
sohalar bo‘yicha bilimi oshib boradi. Ota-onalarning vazifasi «virtual olamning» 
barcha ijobiy jihatlari bilan farzandlarini tanishtirish va o‘rgatib borish hisoblanadi. 
Buning uchun barcha axborotlarni ota-onalar, avvalo, chuqur tekshirishi va buni 
farzandlariga ham o‘rgatishi, ularni chinakam ulkan ilm va yuksak san’at 
namunalari bilan tanishtirib, ularda dunyo qiyofasiga mos bo‘lgan qadriyatlar 
tizimini shakllantirishi lozim bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda, yosh 
foydalanuvchilarda Internet-madaniyatni shakllantirish va rivojlantirish o‘ta 
muhim ahamiyat kasb etadi. 

---

Insonda moddiy va ma’naviy ehtiyojlar muttasil yuksalib boradi. Bir 
ehtiyojning qondirilishi bilan undanda yuksakroq yangi ehtiyoj tug’iladi. 
Avvalgidan yaxshiroq, qulayroq, go’zalroq buyumni va san’at asarini yaratishga 
intilish, oldingisidan teranroq, aniqroq bilimni egallashga, mukammalroq 
texnikaviy asbob-uskunalarni ixtiro qilishga urinish, turmush darajasini yanada 
yaxshilash va farovonlashtirishga intilish – insonga xos xususiyatdir. Bu tabiiy 
ravishda tug’iladigan ijtimoiy ehtiyoj tufayli kishilar rivojlanadilar.