2-mavzu. Jamiyat falsafasi. Hozirgi zamon jamiyatning global muammolari va jamiyatni rivojlantirish istiqbollari. Pedagogik amaliyotda mantiqiy fikrlashning ahamiyati. Etika fanining predmeti, asosiy muammolari va kasbiy axloq

Estetik anglash tushunchasi va uning individual xarakteri. Pedogogik faoliyat 

estetik didni shakllantirishning muhim omili. 

 

«Estetika»  atamasi  yunoncha  «estezis»  ya’ni  hissiyot,  sezish,  hayajon, 

qo’zg’olish ma’nolariga ega bo’lgan so’zdan olingan. (Bu tor tushuncha). 

Aslini olganda estetika fani bir tomondan  insonning atrof muhit, voqelikka, 

go’zallik  va  xunuklik  qadriyatlari  doirasidagi  olamni  yaratish  jarayonidagi 

faoliyatini namoyon etadi. 

Insonning  estetik  tafakkuri  shakllanib,  rivojlanib,  takomillashib  borgani  sari 

uning ijtimoiy-ruhiy, mafkuraviy-g’oviy, siyosiy-ma’naviy intilishlari ham tobora 

tiniqlashib boradi. 

Shunday qilib, estetika fani voqelikni estetik mushohada qilish va badiiy ijod 

jarayonlarining  uzviy  mutanosibligini  namoyon  qiladi  va  ifodalanadi.  Boshqacha 

qilib  aytganda,  estetika  –  bu  nafosat  olami,  san’at  va  badiiy  ijod  jarayonlari 

---

qonuniyatlarini  his-tuyg’u,  sezgini  idrok  qilish  vositalari  orqali  o’rganadigan 

fandir. 

Estetika  fani  insoniyat  tomonidan  borliqni  estetik  o’zlashtirish  mohiyati  va 

qonuniyatlarini  o’rganadi.  Borliqni  estetik  o’zlashtirish  esa  san’atning  asosiy 

mazmunini  tashkil  etadi.  Shuning  uchun  estetika  fani  san’atning  ilmiy-uslubiy 

metodlarini zamini boy xizmat qiladi. 

Estetika  fanining o’ziga xos xusiyati  shundan iboratki,  bu  fan  inson  tevarak 

atrofidagi  moddiy  va  ma’naviy  boyliklarning  barchasini  qamrab  olishga,  inson 

faoliyatining barcha jabhalaridagi go’zallik olamini san’at barcha turlari vositasida 

chuqur  o’rganishlariga  da’vat  etadi.  San’at  esa  estetik  boyliklarni  yaratish 

manbaidir. 

Estetika  fani  –  badiiy  ongning  vujudga  kelishini  va  uning  ziddiyatli 

rivojlanishini,  shuningdek,  inson  estetika  faoliyatining  oliy  shakli  –  san’atning 

mohiyatini  ochib  beradi.  Estetika  fani  predmeti,  uning  muammolari  va  vazifalari 

o’zgarib  boradi.  Buninrg  sababi  ijtimoiy  ziddiyatlarning  mavjudligi,  san’at,  fan, 

falsafaning  rivojlanishi,  texnikaning  taraqqiyoti  va  boshqalar  ta’sir  qildi.  Bundan 

tashqari san’atning yangi tur va janrlarining vujudga kelishi, eskilarning o’zgarishi, 

kishilarning  sub’yektiv qobiliyatlari,  estetik  kechinmalari,  didlari  va  ideallarining 

doimo  o’zgarib  turishi  estetika  predmetining  o’zgarib  turishiga  katta  ta’sir 

ko’rsatdi. 

Estetika  so’zi  dastlab  fanning  nomi  sifatida  1775  yilda  nemis  faylasufi  A. 

Baumgartin  tomonidan  «Poetik  asarning  ba’zi  bir  masalalari  to’g’risida  falsafiy 

mulohazalar»  degan  asarida  ishlatilgan.  Bir  oz  Baumgertenni  estetika  fanining 

asoschisi  deb  hisoblash  noto’g’ri  bo’lar  edi,  chunki  estetika  nazariyalari  antik 

davrdayoq  paydo  bo’lgan  edi.  Keyinroq  estetik  fikr  o’rta  asrlarda  Renessans 

davrida  kengroq  tarqaldi,  rivojlandi.  XVIII  asrga  kelib  estetika  falsafiy 

xarakterdagi mustaqil fan sifatida ish ko’rdi. 

Nemis  faylasuflari  I.Kant,  V.  Gegel  estetika  faniga  «Estetik»  degan 

tushunchani  kiritdilar.  Bu  yangi  tushuncha  estetika  fanini  konkretlashtirdi  va 

chuqurlashtirdi.  Shundan  buyon  hamma  estetik  tushunchalar,  masalan,  «go`zal», 

«chiroyli»,  «olijanob»,  «fojiali»,  «hajviy»,  «satirik»,  «dramatik»,  «did»  va 

boshqalar  «estetik»  degan  umumiy  asosga  ega  bo`ldilar.  Bularning  har  biri  o’z 

navbatida estetik kategoriyalar sifatida namoyon bo`ldi. 

«Estetik» kategoriyayalarning asoslanishi estetikadagi muhim kashfiyotlardan 

biri bo’ldi. Bu  kategoriya fan sohasini ancha kengaytirdi, uni voqelikdagi estetik 

hodisalar bilan bog’ladilar, uning vazifa va maqsadlarini kionkretlashtirdi. XVIII – 

XIX asrga kelib Belinskiy, Chernishevskiy estetika fanini rivojlanishiga katta hissa 

qo’shdi. 

---

Estetika  fanining  predmeti  olamni  «go’zallik  qonunlari  asosida» 

shakllantiruvchi inson mehnatini o’z ichiga oladi. 

Lekin  inson  olamini  «go’zallik  qonunlari  asosida»  shakllantirishdan, 

o’zgartirishdan  oldin,  u  mehnat  qurollarini  yaratish  lozim  edi,  Mehnat    µurollari 

tufayligina odam tabiatni «go’zallik qonunlari» asosida  o’zgartira boradi. Bundan 

tashqari inson tabiatni go’zallik qonunlari asosida o’zgartirishi uchun faol harakat 

qilishi ham lozim. 

Biz tabaiat ob’yektlarini «go’zallik qonunlari asosida» o’zgartirishda quyidagi 

uch jarayon protsessini ko’ramiz. 

1). Inson tomonidan mehnat qurollarini tayyorlash jarayoni; 

2).  Mehnat  qurollarining  inson  a’zolari  bilan  qo’shilib  ketish  jarayoni  (bu 

jarayon inson tafakkuri ishining ham o’z ichiga oladi); 

3).  Mehnat  qurollarining  san’at  asoslari  yaratish  maqsadida  tabiatga  ta’sir  

qilish jarayoni; 

San’at  asarlari  paydo  bo’lishi  bilan  yangi  jarayon  –  san’at    asarlarini  

«iste’mol» qiluvchilarga ta’sir qilish jarayoni boshlanadi, bu jarayon san’at  asarini 

yaratgan san’atkorning o’zini  ham ichiga oladi. San’at asarlarining insonga ta’sir 

qilish jarayoni – estetikaning tekshirish ob’yektidir. 

San’at  asarlarining  «iste’molchilar»ga    ta’siri  jarayonida  kishilarda  estetik 

tuyg’u,  estetik  extiyoj,  estetik  did  shakllanadi  va  natijada  estetik  ideal  vujudga 

keladi. Bu ideal esa san’at asarini yaratishga undaydi. 

Estetik  extiyojlar,  estetik  tuyg’ular,  badiiy  zidlar,  shuningdek  san’at  asarlari 

to’satdan paydo bo’lmasdan moddiy ishlab chiqarish rivoji ancha yuqori bosqichga 

ko’tarilgandan keyingina paydo bo’ladi. 

Shunday  qilib  estetika  inson  tomonidan  ob’yektiv  voqelikni  badiiy 

o’zlashtirishning  eng  umumiy  qonunlari    to’g’risidagi  san’atning  voqelikka 

munosabati  uning  mohiyati,  rivojlanish  qonunlari  va  ijtimoiy  o’zgartuvchilik  roli 

to’g’risidagi fandir. 

Estetikaning  asosiy  masalasi  –  estetik  ong  voqelikka  qanday  munosabatda 

bo’ladi,  jamiyatini  iqtisodiy  bazisi  qanday  qilib  estetik  ongning  barcha  tur  va 

ko’rinishlarini  belgilaydi  degan  masalani  hal  qilishdan  iborat.  Estetika  o’z 

taraqqiyotida boshqa fanlarning yutuqlariga ta yayanadi va o’z navbatida ijtimoiy 

ong va ijtimoiy amaliyotning o’ziga yaxshi shakllariga faol ta’sir ko’rsatadi, ularni 

boyitadi. 

Hozirgi  davrda  estetika  ijtimoiy  hayotning  barcha  sohalariga  jumladan 

moddiy  ishlab  chiqarishga  ijtimoiy  texnikaviy  ijodga  va  turmushga  kirib 

bormoqda.  Bu  hol  estetika  fanining  g’oyaviy  –  tarbiyaviy  roli  kun  sayin  oshib 

borishini taqozo qiladi va uning oldiga muhim nazariy va amaliy masalalarni xal 

qilish vazifasini qo’yadi. 

---

Go’zallikka  intilish  tabiiy  ehtiyojdir.  Bu  ehtiyoj  tarbiya  vositasida  namoyon 

bo’ladi.  Go’zallik  qurshovida  yashagan  inson  bilan  xunuklik  muhitida  o’sgan 

odam  o’rtasida  katta  farq  bor.  Go’zallik  tarbiyasi  insonni  ma’naviy  jihatdan 

kamolotga yetaklaydi, estetik his-tuyg’ularni taraqqiy ettiradi.