2-mavzu. Kasbiy psixologiyaning asosiy metodlari reja

Biografiya (tarjimai hol) metodi 
Inson psixikasini – ruhiyatini tadqiq qilish uchun uning hayoti, faoliyati, 
ijodiyoti to’g’risidagi og’zaki va yozma ma’lumotlar odamlarning tarjimai holi, 
kundaliklari, xatlari, esdaliklari muhim ahamiyatga ega. SHu bilan birga o’zgalar 
tomonidan to’plangan tarjimai holga aloqador materiallar: esdaliklar, xatlar, 
rasmlar, tavsiflar, magnitofon ovozlari, foto lavhalar, xujjatli filmlar, videokamera
tasviri, taqrizlar, tanbehlar ham o’rganilayotgan shaxsni to’laroq tasavvur 
etishga xizmat qiladi. Hatto shifokorning kasallik tarixi xujjati ham bolaning
tug’ilganidan, ham to boshlang’ich ma’lumot olgunicha davr oralig’ida salomatlik 
darajasi qanday bo’lganligi to’g’risidagi omillar bilan tanishish imkonini beradigan 
material hisoblanadi. 
Tarjimai hol metodi inson psixikasini suhbat va tajriba 
metodlari vositasida o’rganib bo’lmaydigan jihatlarini ochishda yordam bo’radi. 
Mazkur metod orqali, masalan, ijodiy xayol bilan bog’liq jarayonlar: sheriyat, 
musiqa, nafosat, tasviriy san’at, texnik ijodiyotning nozik turlari va shaxsning 
ma’naviyat, qadriyat, qobiliyat, iqtidor, iste’dod salohiyat kabi fazilatlari 
kuzatiladi. Inson ongining namoyon bo’lishi, rivojlanishi, o’ziga xos individual va 
ijtimoiy xususiyatlari atoqli shaxslar bildirgan mulohazalarida, asarlarida o’z 
ifodasini topadi. Allomalar to’g’risidagi ma’lumotlar zamondoshlari, izdoshlari, 
safdoshlarining ta’rifu – tavsiflari orqali avloddan – avlodga o’tadi. Xuddi shu 
ijtimoiy uzluksiz natijasida ajdodlar bilan avlodlar o’rtasida vorislik hodisasi 
ijtimoiy psixologik voqelik vujudga keladi va ijtimoiy tarixiy taraqqiyotning 
uyg’unligini ta’minlaydi. 
Anketa metodi 
Umumiy psixologiyada keng qo’llaniladigan metodlardan biri bo’lib, unda 
odamlarning psixologik xususiyatlari narsa va hodisalarga nisbatan munosabatlari 
o’rganiladi. Anketa odatda 3 xil bo’lib, birinchi xilida anglashilgan motivlarni 

---

aniqlashga mo’ljallangan savollardan iborat bo’ladiki, ikkinchi xilida esa faqat 
bittagina javob tanlash sharti bilan har bir savolga bir nechtadan tayyor javoblar 
ham beriladi. Uchinxi xil anketada sinaluvchiga havola qilinganda kamida to’rt 
besh to’g’ri javoblari ballar yordamida baholanadi. Anketa metodidan odamlarning 
layoqatlarini muayyan sohaga qiziqishlari, qobiliyatlari, o’ziga, tengdoshlariga 
katta va kichiklariga munosabatlarini aniqlash maqsadida foydalaniladi. Anketa 
orqali shaxslarning xarakter xislatlari, xulq atvorlarini tekshirish, sirtdan turib 
baholash mumkin. Tarqatilgan anketalar yig’ib olinib, elektron hisoblash 
mashinalari dasturiga muvofiqlashtirib atroflicha amaliy xulosalar chiqariladi. 
Anketa metodiinson psixikasining ayrim tomonlarini o’rganish uchun boy material 
to’plash imkonini beradi, lekin unda olinadigan ma’lumotlar doimo xolisona 
xususiyatga ega bo’lavermaydi. Bunga yo’l qo’ymaaslik uchun anketa ichidagi 
nazorat vazifasini bajaruvchi to’g’ri va qarshi savollarni puxta ishlab chiqarish 
kerak. 
Quyida anketa varaqasidan namuna keltirib o’tamiz. 
1. Kursingizda eng yuqori obro’ga ega bo’lgan talaba qaysi? 
2. Sizningcha, kursdoshlaringiz ichidan kim mehr his – tuyg’usini uyg’ota 
oladi? 
3. O’qish bilan bog’liq muammolar yuzasidan siz kimga murojaat qilishni 
xohlar edingiz? 
4. SHaxsiy kechinmalaringiz haqida siz kim bilan fikr almashishni xohlar 
edingiz? 
5. O’rtoqlaringiz ichidan kimni uyingizga mehmonga astoydil taklif qila 
olasiz? 
6. Kursdoshlaringiz 
ichida 
kim 
bilan 
mashg’ulotlarga birgalikda 
tayyotayyorlanishni yoqtirasiz? 
7.Qaysi kursdoshingiz bilan suhbatlashishni aslo yoqtirmaysiz?