2-Mavzu: Organik bog‘lovchi materiallar haqida umumiy tushunchalar. Organik bog‘lovchi materiallarni tarkibi va tuzilishi

---

2-Mavzu: Organik bog‘lovchi materiallar haqida umumiy tushunchalar. Organik 
bog‘lovchi materiallarni tarkibi va tuzilishi. 
 
Reja: 
1. Tabiiy organik bog‘lovchi materiallar. 
2. 
Organik bog‘lovchi materiallar organik xomashyolarni kimyoviy qayta 
ishlash. 
3. Tabiiy suyuq bitumlar. 
Organik bog‘lovchi materiallar harorat ta’sirida fizik-mexanik xossalarini 
o‘zgartiruvchi yuqori molekulali birikmalardan hosil bo‘lgan tabiiy va sun’iy, qattiq, 
qovushqoq-plastik yoki suyuq moddalar guruhini tashkil etadi. 
Organik bog‘lovchi materiallar (bitumlar va qatronlar) yo‘l qoplamasini qurish, 
yo‘lkalar, maydonlar, tomga yopiladigan bitumli karton, beton va metallarni 
zanglashdan saqlash uchun gidroizolyasion materiallar sifatida keng ko‘lamda 
ishlatiladi. 
Tabiiy organik bog‘lovchi materiallar (bitum, asfalt) qadimdan ma’lum bo‘lib, 
bundan 4000 yil burun Vavilon va Misrda qurilish materiali sifatida qo‘llanilgan. 
Ohaktoshning topilishi bilan asfalt materiallardan foydalanish bir muncha 
kamaydi, ammo XVII asrdan boshlab yana asfaltga qiziqish boshlandi. Shu vaqtda 
Peru, Kuba, keyinroq Shveysariya, Eron va boshqa joylarda asfalt qatlamlari 
aniqlandi. XIX asr o‘rtalarida Fransiyada ko‘prik qurilishida zichlashtirilgan asfaltni 
qo‘llash boshlandi. 
1925-1927 yillardan boshlab sobiq Ittifoqda yo‘l qurilishida, organik 
bog‘lovchi materiallarni ishlatish ustida ilmiy ishlar olib borildi. Ilmiy ishlar 
natijasida 1938 yili birinchi texnik shartlar ishlab chiqildi, keyinroq esa qovushqoq 
va suyuq bitumlar uchun Davlat umumitgifoq standarti (GOSTlar) vujudga keldi. 

---

Organik bog‘lovchi materiallar organik xomashyolarni kimyoviy qayta 
ishlash natijasida olinadigan mahsulot bo‘lib, quyidagi asosiy qurilish xossalariga 
ega: 
a) 80-160 °S da yeritilgan holda yoki suyultirgich (kerosin, neft, mazut) qo‘shilganda 
ular suyuq (oqim) holatga o‘tadi hamda tosh, tuproq va boshqa qurilish materiallari 
bilan yengil aralashadi; 
b) harorat 20-30 °S gacha pasayganda yoki suyultirgich parlanganda ular qota 
boshlaydi, natijada mustahkam va beton kabi chidamli qurilish materiallarini 
vujudga keltiradi; 
v) bitumlar va qatronlar suv qaytarish xossasiga ega bo‘lib kimyoviy jihatdan chidamli. 
Mazkur xossalariga ko‘ra organik bog‘lovchilar kimyoviy tarkibi, xomashyo turi va 
ishlab chiqarish texnologiyasi jiqatidan xaraktyerlanadi hamda tasniflanadi. 
Organik bog‘lovchilar molekulyar massasi va tuzilishi turlicha bo‘lgan 
moddalar aralashmalaridan iborat. Tajriba va kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, organik 
bog‘lovchilar tarkibidagi moddalarning molekulyar massalarining joylashishi 
normal qonuniyatga bo‘ysunar ekan. Shuning uchun bog‘lovchilar tasnifini, 
ularning tarkibi va tuzilishi orasidagi bog‘lanish asoslarini o‘rganish katta 
ahamiyatga ega.Organik bog‘lovchilar bitum va qatronlarga bo‘linadi.O‘z navbatida 
bitumlar xomashyoning turiga qarab: tabiiy bitum, neft va slanetsdan olinadigan