2-mavzu: Pul aylanmasi va uning tarkibi. Pul muomalasini tashkil qilish va pul massasi reja

Нақд пул айланмасини ташкил қилиш қуйидаги принциплар асосида амалга оширилади:
1. Нақд пул айланмасини ташкил қилиш ва тартибга солишни меъёрий ҳуқуқий асосларининг мавжудлиги. Масалан, Марказий банкнинг касса оператсияларини амалга ошириш тўғрисидаги йўриқномаси муҳим меёрий ҳужжат бўлиб ҳисобланади.
2. Барча корхоналар ва ташкилотлар ўзларининг нақд пулдаги маблағларини тижорат банкларида сақлашлари шарт.
3. Корхоналар ва ташкилотларга кассада кичик миқдорда нақд пул сақлаб туришга рухсат этилади. Бунинг учун уларнинг кассасига тижорат банклари томонидан лимит белгиланади. Бу лимит кўзда тутилмаган харажатлар учун ажратилади.
4. Нақд пуллардан мақсадли фойдаланиш принсиплари
Банклардан корхоналар нақд пулларни пул чеклари орқали олади. Пул чекида нима мақсадда нақд пул олинаётганлиги кўрсатилади.
Нақд пулларнинг даражасига баҳо бериш учун халқаро амалиётда иқтисодиётда нақд пулларнинг етарлилиги деган кўрсаткич қўлланилади.

М0/ЯИМ*100%

М0 – Марказий банк томонидан муомалага чиқарилган жами нақд пуллар
2012-йилнинг 1-январ ҳолатига
Германияда – 8.9%
Франсияда – 8.5%
Россияда – 10.9%
АҚШ – 6.9%
Канадада – 3.6%
Тараққий этган мамлакатларда бу кўрсаткичнинг даражаси паст. Бунинг бир қанча сабаблари бор. Улардан асосийлари иккита:

1. 
   Нақд пулсиз ҳисоб китоблар тизими юқори даражада ривожланган. Нақд пул муомаласи билан асосан аҳоли шуғулланади. Пластик карточкаларга асосланган тўлов амалиётининг ривожланганлиги нақд пулларга бўлган талабни қисқартириш имконини берган.
   
2. 
   Хуфёна иқтисодиётни кичик салмоққа эга эканлиги.
   

Пластик карточкалар мўлжалланишига кўра иккига бўлинади:

• 
  Шахсий карточкалар – бу карточкалар банклар томонидан жисмоний шахсга
  

Берилади.

• 
  Коорпоратив карточкалар - бу юридик шахсларга берилади. Бу карточкадан корхонанинг ходимлари фойдаланиши мумкин.
  

Пластик карточкалар ишлаш режимига кўра 2 га бўлинади:

1. 
   Оф – лине
   
2. 
   Он – лине
   

Пластик карточкаларнинг тўловни амалга ошириш хусусиятига кўра:

1. 
   Дебетли карталар-бу крталар фақат пластик карта ҳисоб рақамидаги пул маблағлари доирасида тўловларни амалга ошириш имконини беради.
   
2. 
   Кредитли карталар-пластик ҳисоб рақамдаги пул тугаганини кейин ҳам тижорат банкининг кредити ҳисобига тўловни амалга ошириш имконини беради.
   

Япониянинг Ташиба компанияси Суперсмартcардни чиқарди. Бу истаган жойда тўловни амалга ошира олади.



PUL AYLANMASI
Пул айланмаси таркиби қуйидагича бўлади:







Subyektlarning joylashish o`rniga ko`ra

Tovar –pul munosabatlarining aks ettirilishiga ko`ra

Pul funksiyalariga k`ora

Pul belgilariga ko`ra







Shahar ichidagi aylan-ma

Shaharlar aro aylan-masi

To`lov vositasi

Muomala vositasi

Naqd- siz pul aylan-masi

Naqd pul aylan-masi

Tovarsiz pul aylan-masi

Tovarli pul aylan-masi

Мамлакат иқтисодиётининг ривожланганлик даражаси пул айланмасининг таркибига бевосита та`сир кўрсатади. Масалан, тараққий этган мамлакатларда иқтисодиётнинг пул маблағлари билан та`минланганлик даражаси юқори бўлганлиги сабабли, товар пул муносабатларида тўловсизлик муаммоси мавжуд эмас.

М2
МК =