2-мавзу. Саноат корхоналарини ривожлантириш стратегиясини шакллантириш

2.2. Корхоналарнинг бозордаги стратегияси
 
 
Стратегия бу умумий йўналиш, бошқариш усули, қоидалар ва принтсиплар 
тўплами бўлиб, уларни бошқариш маркетинг ва соҳани таҳлилидан фойдаланган 
ҳолда корхона потентсиалининг реал имкониятларига асосланган барқарор рақобат 
позитсияларига эришишни таъминлайди. Барча корхоналар учун ягона стратегия 
мавжуд эмас. Бироқ, ҳар бир корхонанинг стратегияси мос келадиган баъзи бир 
муҳим 
жиҳатлар, 
шунингдек 
умумий 
тизим 
мавжуд. 
Корхонани 
ривожлантиришнинг ҳар қандай йўналиши бўйича стратегик қарорларни қабул 
қилишнинг учта йўналиши: 
1. 
ишлаб чиқариш харажатларини камайтиришга эътибор қаратиш; 
2. 
ишлаб чиқаришга ихтисослашиш; 
3. 
бозорнинг маълум бир сегментида устунлик. 
Бундан ташқари, бешта асосий стратегик элемент мавжуд, уларнинг ҳолати 
стратегиянинг аниқ белгиланган турини белгилайди: 
а) фаолият соҳаси (соҳага боғлиқлиги); 
б) маҳсулот; 
c) бозор; 
д) рақобатдош устунликлар (соҳадаги вазият); 
д) технология. 
Стратегиялар қуйидаги блокларда таснифланади. 

---

Корхонани ривожлантиришнинг энг кенг тарқалган вариантларини 
тавсифловчи асосий стратегиялар. 
Ташкилотнинг ўсиш стратегиялари қуйидаги йўналишларни аниқлайди: 
маҳсулот ёки бозорни ривожлантиришни ўз ичига оладиган консентратсияланган 
ўсиш; тескари, тўғридан-тўғри ёки горизонтал интегратсия асосида корхонанинг 
ривожланишини таъминлайдиган интегратсиялашган ўсиш. Кўп тармоқли ўсиш 
бошқа соҳаларга кириб боришга асосланган ривожланишни ўз ичига олади. 
Камайтириш стратегияси корхона бўлинмаларидан бирини ёпиш ёки сотишни 
ёки "йиғим-теримни" (умумий даромадни кўпайтириш учун фойдасиз бизнесни 
босқичма-босқич қисқартиришни) ўз ичига олади.
Комбинацияланган стратегия таркибий бўлинмалар ва товарлар ичида 
индивидуал асосий стратегияларни бирлаштиришдан иборат. 
Рақобат устунлигига эришиш стратегиялари.
Шу билан бирга, рақобатдош устунлик деганда корхонанинг ноёб активлари 
ёки фаолият соҳасидаги махсус ваколатлар тушунилади. Улар қуйидагиларни ўз 
ичига олади: ишлаб чиқаришнинг паст таннархи асосида шаклланадиган 
харажатларни минималлаштириш стратегияси; маҳсулотлар, хизматлар, ходимлар, 
имидж рақобатчиларининг фарқларини ҳисобга олган ҳолда тузилган 
дифференциация стратегияси; маҳсулот истеъмолчи сегменти учун маҳсулот 
(хизмат) нинг ўзига хос хусусиятларига эга деб фараз қилиб, диққатни жамлаш 
стратегияси; ташкилотнинг юқори рақобатдошлигини таъминлайдиган янги 
маҳсулотлар ёки технологияларни яратишга йўналтирилган инновацион стратегия; 
монополия ишлаб чиқарувчисининг вақтинча мақомини олиш учун тезкор жавоб 
чоралари стратегияси; синергик ҳаракатларга асосланган синергия стратегияси. 
Хатти-ҳаракатларнинг рақобатбардош стратегиялари, бу рақобат муҳитини, 
рақобат кучлари таркибини таҳлил қилиш асосида корхона хатти-ҳаракатларини 
оқлайди. У бозорда этакчи мавқега эга бўлган бозор этакчисидан иборат. Бундан 
ташқари, ташкилот қуйидаги рақобат стратегияларидан фойдаланиши мумкин: янги 
маҳсулотларни яратиш қобилиятига асосланган инноватсия; мавжуд вазиятни 
мақбул нарх даражаси ҳисобига бирлаштиришга йўналтирилган консолидация; 
Рақобатчига зарба бериш зарурлигидан келиб чиқадиган қарама-қаршилик 
(нархларни тартибга солиш, маҳсулотни илгари суриш ва бошқалар), унинг 
танқиди, этказиб берувчилар ва дистрибюторларнинг таъсири ва бошқалар туфайли 
рақобатчини ташвишга солиши. 
Бозор шароитига таъсир қиладиган компаниялар, этарли рақобатбардошлик 
билан тавсифланади, аммо бозор етакчиси мавқеини эгалламайди. Кўпинча улар 
қуйидаги стратегиялардан фойдаланадилар: этакчига ҳужум қилиш, агар унинг 
баъзи камчиликлари аниқланса, амалга оширилади; кучсиз ва кичикроқ рақибга 
ҳужум қилиш. Рақобатчининг хулқ-атвори, бу унинг бозор улушини сақлаб 
қолишга қаратилган. Уларнинг муносиб бозор ўрнини биладиган корхоналар учун 
рақобат стратегияси бозорнинг ҳали рақобатчилар томонидан банд бўлмаган 
қисмларини қидириш ва босиб олиш билан тавсифланади. 
Функционал 
стратегиялар. 
Буларга 
корхонанинг 
потентсиалини 
шакллантириш ва ривожлантириш билан боғлиқ бўлган хатти-ҳаракатларини 
аниқлайдиган ишлаб чиқариш стратегиялари киради. Технологик стратегиялар - бу 
янги жараёнларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишга имкон берадиган 
принтсиплар ва ташкилий ечимлар тўплами. Нано- ва биотехнологиядан 
фойдаланишни ўз ичига олган технологик усулни жорий этиш истиқболли 

---

ҳисобланади. Технологик режимга ўтиш, шу жумладан ишлаб чиқаришда ахборот 
технологияларидан фойдаланиш ҳам муҳимдир. Ушбу йўналиш доирасида 
ресурсларни самарали жалб қилиш ва улардан фойдаланишни ўз ичига олган 
ресурс стратегиялари ишлаб чиқилган. Буларга қуйидагилар киради: керакли 
даражани белгилайдиган фойда стратегияси, уни олишнинг асосий манбалари, 
олиш даври, уни ошириш усуллари. Корхона ва унинг маҳсулоти ҳаёт тсиклининг 
барча босқичларида ташкилий, ижтимоий, психологик омиллардан фойдаланган 
ҳолда тизимли ёндашув орқали муаммони ҳал қилишни ўз ичига олган сифатли 
стратегиялар.
Молиявий стратегия корхона томонидан пул маблағларини жалб қилиш, 
маблағларни шакллантириш ва уларни турли эҳтиёжлар учун тақсимлаш 
тушунчаларини ўз ичига олади. Бунга дебиторлик қарздорликлари, харажатлари, 
молиявий хавф-хатарлардан ҳимоя қилишни бошқариш киради. Кадрлар 
стратегияси ўз ичига компанияни маълум бир малакага эга бўлган ходимлар билан 
таъминлаш, зарур миқдордаги ишларни тақдим этиш, уларнинг ижодий 
салоҳиятини очишга ҳисса қўшиш ва ҳоказоларни ўз ичига олади. 
Маркетингни бошқариш стратегияси. Бу бозорни сегментациялаш, товарлар 
сифатини ошириш, ресурсларни тежаш, ишлаб чиқаришни ривожлантириш, 
рақобатбардошликни ошириш ва бошқалар бўйича чора-тадбирлар мажмуи 
сифатида қаралади. Стратегияларни шакллантириш корхонанинг потенциалини ва 
у ҳозирда ишлаётган ва келажакда юқори даражада ишлайдиган ташқи муҳитни 
объектив таҳлилига асосланади.