2. Низолар ва уларнинг келиб чиқиш сабаблари

Маълум бўлишича, стресс қуйидаги уч фазадан иборат:

• ҳаяжон

• қарши-лик

• ожизлик

• Барқарор психика эгалари ҳаяжон фазасини тезда енгиб ўтиб, "ўзларини- ўзлари
• қўлга ола биладилар". Психологияси беқарор инсонлар ҳаяжонланавериб, унга
• таслим бўладилар. Уларда қаршилик фазаситезкор, баъзан ҳатто сезилмайди ҳам.
• Бундай кишилар осонликча курашни тўхтатадилар ва психик
• жиҳатдан бутунлай ногирон бўлиб қоладилар. Одатда тўсиқларга
• дучор бўлганда бундай кишиларнинг бутунлай синганлиги кўзга
• ташланади. Аммо психик жиҳатдан мустаҳкам кишилар ҳам узоқ вақт
• таъсир этувчи фожиаларнинг бузғунчилик ишидан ҳоли эмаслар.
• Стресс кучи шахс табиатига ва кўпгина бошқа омилларга боғлиқдир. Стресс
• омилларини кишилар ҳар хил кўтарадилар. Баъзилар дарҳол стрессга
• қарши курашга отланса, бошқа бировлар унинг олдида таслим
• бўладилар. Шунга кўра уларни "А" ва "Б" гуруҳларга бўлиш мумкин.

• Кўп ишни қисқа вақтда ҳал қилишга интиласизми? Биринчиликка интилиш
• туйғуси кучлими? Масалан, ҳатто ёш болага ўйинда ютқазиб қўйиш Сизни
• ғазаблантирадими? Агар Сизда шу хислатлар мавжуд бўлса, у ҳолда Сиз "А"
• гуруҳи кишисисиз. Стресслар сизга жуда кучли таъсир қилади ва яшашга
• ҳалал беради. Агар ўз вақтида чора кўрмасангиз, бу Сизни ёмон аҳволга
• тушириши муқаррар."А" турининг доим хавф остида юрувчи классик вакили
• одатда сабр-тоқатсиз, доим вақт камчилигидан изтироб чекувчи бўлиб, унинг
• танаси гуё ҳеч қачон бўшашмайди. Бундай кишиларнинг ҳатти-ҳаракатидаги
• асосий аломатлар ножуя шошма-шошарлик ва жаҳлда ўзини тута
• билмасликдир. Бундай инсонлар тинимсиз кураш вазиятида бўлади.
• Агар шу кураш зўриқишлари бўшаштирилмас экан, уларга ҳеч нарса ёрдам
• бермайди. Бу турдаги кишилар актёрлар, шарҳловчилар, автопойгачилар,
• мухбирлар ичида кўп бўлади. Аксинча "Б" гуруҳи буларнинг бутунлай
• тескарисидир. Улар пала-партиш ҳатти-ҳаракатларга мойил эмаслар.

• "Б" тур менежерлар, ҳисобчилар ичида кўп учрайди.
• Тадқиқотчилар "А" тури шахсларининг ривожланиш сабабларини аниқ кўрсата
• олмайдилар. Аммо, бу ерда ота-она, оила ва жамоа болаларининг
• мактабгача ва ўсмирлик ёшида катта аҳамиятга эга бўлса керак деган асос
• бор. Стрессга кучсиз, новазмин ва жахлдор одамлар берилувчан бўлади.
• Албатта, стрессларсиз ҳаёт йўқ ва уларнинг ҳаммаси ҳам хавфли эмас.
• Стресс маълум даражада инсонни ишга солади, фаоллигини қўзғатади.
• Стресс чўққисига чиққанда бизга бутунлай назоратсизлик ҳиссини
• беради. Демак, стресс муқаррар ва баъзи ҳолларда фойдалидир.
• У инсонга янги кучлар бағишлайди.
• Кейинги асос, далил шуки, бир кишида стресс уйғотувчи сабаб,
• иккинчи кишида тескари таъсир қилиши мумкин. Масалан, енгил
• мусиқа кўпчиликда зўриқишдан бўшашиш ҳиссини туғдиради,
• меҳнат фаоллигини оширади, аммо баъзи бировларнинг асабини қўзгайди.
• Стресснинг янада жиддийроқ сабаблари ҳам мавжуд. Оиладаги
• муносабатлар, молиявий аҳвол, дунёвий танқисликлар, биржадаги
• аҳвол, амалий ва руҳий мажбуриятларнинг бажарилиш зарурати –
• мана шулар уларнинг бир қисмидир холос. Айтиш мумкинки, жиддий
• стресс камдан- кам бир ёки икки вазият билан кузатилади.

• Кўп ҳолларда инсон фаолияти сабаблар мажмуи билан қўзғатилади.
• Шахсий муаммолар, ташкилотдаги муаммолар, бири иккинчисини кучайтиради
• ва натижада стресс рўй беради. Шундай ҳолларда ҳатто майда бир
• нарса ҳам сабр-косасини тўлдириб юбориши мумкин.
• Шунингдек, қанчалик ҳар хил кишилар стрессга турли муносабатда
• бўлсалар, худди шундай улар стрессни турлича енгадилар. Баъзилар
• стрессдан қутилиш учун кимларгадир юрак очсалар, бошқалар ўз
• кечинмаларини ичига ютадилар. Баъзилар стрессни тўғридан-тўғри ўзларига
• қаратилган қандайдир душман ҳатти-ҳаракати деб тушунсалар, бошқа бировлар
• уни объектив муқаррарлик деб тушунадилар. Табиийки, агар
• қаршилик кўрсатмаса, стресс манбалари кўпаяверади.
• Стрессли вазиятдан қутулишнинг кенг тарқалган усули дам олишдир. Аммо
• эсда тутмоқ керакки, дам - бу ҳеч нима қилмаслик эмас. Бу маънода дам
• олиш деганда хизматдаги кечинмаларни бартараф қиладиган фаол ҳатти-
• ҳаракатни тушунмоқ керак. Зўриқишдан қутулиш ўрнига ҳеч
• нима қилмаслик унинг зўрайишига олиб келади.
• Билиб қўйиш зарурки, стресс кўпинча, биринчи навбатда ҳар қандай нарсани
• ўзига олувчи, ҳиссиётларга тез берилувчан, бошқалардан ўзини
• олиб қочувчи кишиларни асир қилади.

• Қайд этилишича, бағри кенг фазилатларга эга ва доим кўтаринки кайфиятда
• юрувчилардан стресс йироқда юради. Бу фазилатларга,
• доим бировга ёрдам беришга тайёр, дўстининг ютуғига хурсанд,
• ҳамкасбларига нисбатан виждонли, ишонувчан,
• ўзига талабчан, яқин кишилар билан ҳамнафас, интизомлилик.
• Стрессни бошқариш учун қуйидагиларга амал қилиниши лозим:
• Ходимлар қобилиятини, эҳтиёжлари, мойилликларини тўғри баҳолаб,
• уларга мос келадиган ҳажм ва турдаги ишни топшириш.
• Ходимларда уларга юклатилган бирор топшириқни бажармаслик учун етарлича
• асос бўлса, уларга шу топшириқни бажармаслигига рухсат бериш керак.
• Икки томонлама коммуникациядан фойдаланиш, ишлаб чиқариш мақсадларига,
• ваколатларга, мажбуриятларга аниқлик киритиш.
• Муайян шароит талабларига мос келадиган етакчилик услубини танлаш.
• Самарали иш учун моддий рағбатлантиришни таъминлаш.
• Мураккаб масалаларни муҳокама қилишда,
• ходимлар билан устоз сингари муомала қилиш (ёки суҳбат қилиш).
• Стрессни юзага келтирувчи асосий омиллар қуйидагилар:
• Ташкилий - ҳаддан ташқари кўп ишлаш, ноаниқлик,
• тушкунлик кайфияти (ёки ҳолати), қизиқарсиз иш.
• Шахсий - нафақага чиқиш, тўй (ажралиш), суд орқали қандайдир жазо
• турига тортилиш, ишдан бўшаш, жазолаш (хайфсан), яқин одамнинг
• ўлими, банкка қўйилган пулларидан маҳрум бўлиш ва ҳ. к.