2. Nomoddiy aktivlarni xarakatini hujjatlashtirish. Nomoddiy aktivlarning analitik va sintetik hisobi

6. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibi va hisobi. 
Iqtisodiyotni yuksalish davrida bozor raqobatiga javob beradigan mahsulot (ishlar, 
xizmatlar)larni ishlab chiqarishda eski mulk o‘rniga yangisini sotib olish, eskisini sotish 
hisobiga daromadlar olish har bir tadbirkorning muhim vazifasidir.
Nomoddiy aktivlar quyidagi sabablarga ko‘ra hisobdan chiqariladi: 
- to‘liq amortizatsiyalanganda: 
- qisman amortizatsiyalanganda: 
- sotilganda: 
- tekinga berilganda: 
- ustav sarmoyasiga qo‘shilganda.
Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarilishi bilan bog‘liq operatsiyalarni buxgalteriya 
hisobida aks ettirish uchun quyidagi hujjatlar rasmiylashtiriladi: 
 egalik qilish huquqi boshqalarga berilganida - huquqni boshqa birovga berish 
to‘g‘risidagi shartnoma, haq olinganligini tasdiqlovchi to‘lov hujjati va boshqa hujjatlar, 
huquqni boshqalarga berish qiymatini baholash to‘g‘risidagi mustaqil baholovchi xulosasi, 
chiqib ketish dalolatnomasi; 
 amal qilish muddati tugatilganligi tufayli hisobdan chiqarilganida - hisobdan 
chiqarish to‘g‘risidagi dalolatnoma; 
 boshqa korxonalarning ustav kapitaliga qo‘yganida - ta’sis hujjatlari, foydalanish 
huquqini boshqa birovga berish to‘g‘risidagi shartnoma, foydalanish huquqini boshqalarga 
berish qiymatini baholash to‘g‘risidagi mustaqil baholovchi xulosasi, foydalanish huquqini 
berish to‘g‘risidagi shartnoma bo‘yicha qabul qilib olish-topshirish dalolatnomasi, chiqib 
ketish dalolatnomasi; 
 tekinga berilgan taqdirda - foydalanish huquqini boshqa birovga berish 
to‘G‘risidagi shartnoma, foydalanish huquqini berish to‘g‘risidagi shartnoma bo‘yicha 
qabul qilib olish-topshirish dalolatnomasi, chiqib ketish dalolatnomasi. 
Bu «Nomoddiy aktivlar» buxgalteriya hisobi milliy standartining 47-48 bandlarida 
va «Nomoddiy aktivlarni baholash, Intellektual mulkni baholash» standartlarida ham o‘z 
ifodasini topgan. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarishning moliyaviy natijalari 
balansdagi va soliqqa tortiladigan foydaning miqdoriga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Nomoddiy aktivlar hisobdan chiqarilganda hisobdan chiqarish dalolatnomasi (NMA-
3 
shakl) 
tuziladi. 
Bu 
aktivlar 
boshqa 
aktivlardan 
farqli 
o‘laroq to‘liq 
amortizatsiyalangandan so‘ng ulardan qayta foydalanilmaydi va qoldiq qiymati nolga teng 
bo‘ladi.
Nomoddiy aktivlar to‘liq amortizatsiyalanganda hisobdan chiqarish quyidagi 
buxgalteriya yozuvlari orqali amalga oshiriladi; 
Debet: 9220-«Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi» schyoti
6
“Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартириш ва қўшимчалар 
киритиш ҳақида. 2016 йил 13 апрель. № ЎРҚ-404. 

---

12 
Kredit: 0410-0490-«Nomoddiy aktivlar» schyoti. 
 
Nazorat uchun savollar 
1. Nomoddiy aktivlarga ta’rif bering? 
2. Nomoddiy aktivlarga nimalar kiradi va ularni izohlang? 
3. 7-sonli “Nomoodiy aktivlar” nomli BHMS va uning mazmunini tushuntiring? 
4. Gudvill va bedvill hisobini yuritish tartibini tushuntiring? 
5. Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash usullarni tushuntirib bering? 
6. Tashkiliy xarajatlar nima va unima uchun nomoddiy aktivlar tarkibida 
yuritilmaydi? 
7. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibini izohlang?