2. Omixta-yem assortimentlari Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyalari

4. Briketlangan va granulalangan ozuqa tayyorlash
Briketlangan va granullangan yemlar sochma yemlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Ular tarkibidagi bir xillikni yaxshi saqlaydi (tashish, saqlash va tarqatish paytida ular o’z-o’zidan saralanmaydi), hayvonlar tomonidan osonroq va deyarli to’liq iste’mol qilinadi, shu bilan birga oziqlantirish va saqlash paytida havoni ifloslantiradigan hamda ozuqa yo’qotishlarini ko’paytiradigan chang chiqindilari hosil bo’lmaydi.
Siqilgan ozuqaning muhim xususiyatlaridan biri shundaki, ozuqa aralashmalariga ko’p miqdordagi hajmli tarkibiy qismlarni kiritish mumkin – dala ekinlari chiqindilari, masalan, somon, bu ularning hayvonlar tomonidan iste’molini ko’paytirishga imkon beradi.
Briketlashda pichan, somon va xashak hajmi 10-15 baravar kamayadi, bu ularni tashishni osonlashtiradi va tashish narxini pasaytiradi, saqlash vaqtida omborxonalar (3 marta) va konteynerlardan tejamkorroq foydalaniladi, ozuqa moddalari yaxshiroq saqlanib qoladi, tashish va boqish paytida ozuqa yo’qotilishi sezilarli darajada kamayadi.
Briketlash va granullash jarayoni bu erkin oqadigan mayda dispersli yoki dag’al tolali ozuqani mexanik ta’sir natijasida ma’lum hajmdagi fizik xususiyatlarga ega bo’lgan zarrachalarga aylantirishdir. Granullash va briketli ozuqa ishlab chiqarishning umumiy sxemasi ozuqa tarkibiy qismlarini maydalash, ularni aralashtirish, ozuqa aralashmasini biriktiruvchi vosita bilan namlash va aralashmani ma’lum shakldagi va o’lchamdagi granulalar va briketlarga bosishdan iborat. Yem bosish uchun tayyorlanadi, unga ma’lum fizikaviy xususiyatlarni beradi (yopishqoqlik, harorat, namlik). Granulali ozuqa ma’lum o’lchamdagi silindrlar, sharlar, kublar shaklidagi zarralardan iborat. Ularning kattaligi ularni boqish uchun mo’ljallangan hayvonlarning turiga va yoshiga bog’liq. Yosh qoramollar uchun optimal granulalar hajmi 16–25 mm, katta hayvonlar uchun 20–30, qo’ylar va buzoqlar uchun 6 mm gacha. Agrotexnik talablarga ko’ra briketlarni sun’iy quritilgan kesilgan o’tlar va turli xil ozuqa aralashmalaridan olishni ham nazarda tutadi. Eng arzon granulali ozuqa ko’p yillik o’tlar va boshoqli donalardan olinadi. Briketlar shakli, hajmi, zichligi bilan farq qiladi. Ularning diametri 130 mm gacha bo’lgan yumaloq donali bilan bir qatorda, 30x40 mm, 65x65 mm kesimdagi trapetsiya ko’rinishida briketlar mavjud. Briketlarning zichligi 300 dan 700 kg/m³ va undan yuqori.
Briketlangan ozuqa tarkibiga quyidagilar kiradi: boshoqli donlar somon, kesilgan maydalangan o’t, quruq lavlagi iskanjasi, melassa, konsentratlar, amid va mineral qo’shimchalar. Briket va granula tarkibini 20–70%ni somon tashkil etadi. Maxsus uskunalar granulatsiya, briketlash va o’t unini, aralash yemlar va ozuqa aralashmalarini presslash uchun ishlatiladi. Granulalarning namligi 13% dan yuqori bo’lmasligi kerak; yuqori namlikda ularning kuchi va sifati pasayadi. Briketlar yaxshi zichlikka ega bo’lib, kesuvchi namlik 13% ni tashkil qiladi. Zich, muntazam shakldagi plitkalarga siqilgan yem-xashak briketlari, sochma yem bilan taqqoslaganda ular uzoqroq saqlanadi, tashish va hayvonlarga tarqatish uchun qulaydir. Ular dag’al (pichan, somon va boshqalar) yoki konsentrlangan (moyli keklar, ovqat va boshqalar) yem-xashakdan, shuningdek, bu ozuqalarning aralashmasidan tayyorlanadi.
Fermer xo’jaliklari sharoitida briketlar asosan pichan va somondan hamda yog’ olish sexlarida moyli o’simliklardan siqib olinadi, ikkilamchi mahsulotlar aralashtirilib briketlash mashinalarida tayyorlanadi. Turli xil hayvon turlari uchun to’liq ozuqa bo’lgan biologik ozuqalar ovqatlanishda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular ozuqa zavodlarida ishlab chiqariladi. Pekmez, presslashni yaxshilaydigan va ta’mni yaxshilaydigan biriktiruvchi vazifasini bajaradi. Metall bloklar, qoida tariqasida, to’rtburchak plitkalar shaklida (mm), uzunligi 140–170, kengligi 50–80, qalinligi 25–60.
Qo’shma ozuqa briketlarining ozuqaviy qiymati ularga kiritilgan ozuqaning nisbatiga bog’liq, ammo odatda taxminan 0,70–0,85 ozuqa birligi va har kg uchun 85–120 g hazm bo’ladigan oqsil birligiga beriladi. Quruq shaklda, uni to’rt maydalagichda maydalagandan so’ng, shuningdek qulflangandan keyin.