2. P. R. 01imxo‘jayeva —

mavzu. Moddalar va energiya almashinuvi. Ta’sirlanuvchanlik 43

Glikolizda hosil bo'lgan pirouzum kislotasi energiyaga boy organik moddadir.
2) bijg‘ish (spirtli achish, asosan o'simliklarda kuzatiladi).
C₆H₁₂O₆ + 2H₃PO₄ + 2ADF-» 2CYA + C₂H₅OH + 2ATF + 2H₂O
Bijg‘ish jarayonida ham energiyaga boy spirt hosil bo'ladi.
Demak, anaerob dissimilatsiyada glukoza chala parchalanadi va juda kam energiya — 2ATF hosil bo'ladi.
Dissimilatsiyaning ikkinchi samarali, ko‘p energiya hosil qiluvchi, glukozani oxirigacha — energiyasi juda kam bo'lgan moddalargacha parchalovchi xili aerob kataboliznidir:
C_eH_l2O₆ + 6O₂ + 36H₃PO₄ + 36ADF >Ы O, + 6H₂O + 36ATF + 36H₂O
Anaerob organizmlar prokariotlnr orasida ko'proq uchraydi. Ammo eukariotlarda ham anaeroblar uchrab, ular O₂ siz muhitga ikkilamchi moslanganlar — achitqilnr, parazitik hayot kechiruvchi sodda hayvonlar, ichakda parazitlik tfiluvclii lasmasimonlar, askarida, ostritsa va boshqalardir.
Aerob dissimilatsiya oldidan anaerob pnrchalanish (masalan, glikoliz) kuzatiladi. Ana shunday holalni sulemizuvchilar va odam mushaklarida, jigarida, yuragida, eritroLsithu ida. spermatozoidlarida va o‘sma hujayralarida kuzatiladi.
Dissimilatsiya natijasida faqat uglevodlnrginn (anas, balki oqsillar, yog‘lar ham parchalanadi va shu tul'ayli energiya manbai bo‘la oladi. Ular parchalanganda CO₂ va H.,0 dan lashqari kichik molekular azotli birikmalardan mochevina, a in in in к va boshqalar ham hosil bo'ladi. Bu birikmalar siydik orqali tn.shqariga chiqarib yuboriladi. Assimilatsiya va dissimilatsiya tiirlnrini quyidagicha tasniflanadi (6- jadval).
Avtotrof organizmlar energiyasi kam bo'lgan anorganik moddalardan energiyaga boy yirik molekular organik moddalar sintezlaydi. Ular tomonidan 1'oydalaniladigan energiyaning turiga qarab avtotrof organizedarni ikkiga ajratish mumkin:

1. 
   Quyosh energiyasidan foydalanuvchilar. Ularda fotosintez jarayoni kechadi.
   
2. 
   ekzotermik kimyoviy reaksiyalar energiyasidan foydala­nuvchilar. Ularda xemosintez jarayoni kechadi.
   

Fotosintez asosan yashil o'simliklar uchun xos. Xemosintez esa bakteriyalarning ayrim turlariga xos jarayondir.
Fotosintezda xlorofill yorug'lik yutadi, elektronlari g'alayonlanib potensial energiyaga ega bo'lib qoladi va vodorod ioni bilan birikib vodorod atomini hosil qiladi: H⁺ +e~ —>H.