2. P. R. 01imxo‘jayeva —

6- jadval


Assimilatsiya va dissimilatsiya turlari
Fotosintez
(asosan o‘simliklarda)


Assimilatsiya (Anabolizm) endergonik
jarayon


Avtotrof


Xemosintez
(ayrim bakteriyalarda)


Golozoy (hayvonlarda, qattiq zarrachalar bilan)


Oziqning hujayraga qanday kirishiga qarab
Osmotrof (bakteriyalar, zamburug‘lar erigan moddalar bilan)


> Geterotrof


Dissimilatsiya
4
(katabolizm)
4
ekzoergonik


jarayon


Saprofit (o‘lik yoki chiqindi moddalar bilan) Oziqlanish turiga qarab
Parazit (tirik organizmlar bilan)
> Avtotrof
* Geterotrof


Miksotrof


Anaerob
/


Asosan hayvon
hujayralari sitoplazmasida
2 mol sut kislotasi+2 mol ATF
Asosan o‘simlik hujayralari sitoplazmasida
Spirt, C0₂ + 2mol ATF


▼
Aerob


Hujayralar mitoxondriyalarida Oksidlanib fosforlanish (ko‘p miqdorda ATF sintezi) Limon kislotasi sikli.
Elektronlami ko'chiruvchi zanjir




5- mavzu. Moddalar va energiya almashinuvi. Ta’sirlanuvchanlik 45
Gidroksil ioni o‘z elektronini yo‘qotib erkin OH radikaliga aylanadi:
OH~ ~^e~ + OH.
Erkin OH radikallari faol bo‘lganligi sababli o‘zaro ta’sirlashib molekular kislorod va suv hosil qiladi:
40/7 -> 0₂ + 2H₂O.
Bu jarayonlar yorug'lik ta’sirida kechganligi sababli foto­sintezning yorug‘lik bosqichi deb ataladi. Yorug'lik bosqichida suvning parchalanishi (fotoliz) natijasida molekular kislorod (0₂) hosil bo‘ladi. G'alayonlangan elektronlar energiyasining bir qismi ATF sinteziga sarflanadi.
Fotosintezning keyingi jarayonlari ham yorug‘likda, ham qorong‘ilikda kechganligi sababli fotosintezning qorong‘ilik bosqichi deb ataladi. Unda uglevodlar sintezlanadi.
6CO₂ + 24H C_bH_nO_e + 6H₂O
Fotosintezning umumlashtirilgan reaksiyasi:
6CO₂ + 6H₂O + 614kkal + 6O₂
Xemosintez assimilatsiya sulfo-ferro-, nitrobakteriyalarda kuzatiladi. Bunda oltingugurt, temir, azot oksidlanishidan hosil bo'luvchi energiyadan foydalanib anorganik moddalardan yuqori molekular organik moddalar sintezlanadi. Jumladan, nitro- bakteriyalardagi ekzotermik kimyoviy reaksiyani quyidagicha ifodalash mumkin:
2H₃ + 3O₂ ->2HNO₂ + 2H₂O +158^/
Geterotroflar assimilatsiya uchun tayyor organik moddalardan foydalanadi (oqsil biosintezi, yog‘larning sintezlanishi, glikogen hosil bo'lishi). Hamma hayvonlar, ayrim o'simliklar, parazit bakteriyalar, zamburug‘lar ham geterotrof organizmlar hisoblanadi. Geterotrof organizmlar oziqning hujayraga kirishiga qarab 2 turga, oziq turiga qarab ham ikki turga bo‘linadi (yuqoridagi jadvalga qarang).
Miksotrof organizmlarda sharoitga qarab autotrof yoki geterotrof assimilatsiya kuzatiladi (yashil evglena, volvoks). Yetuk, sog‘lom odam organizmida assimilatsiya va dissimilatsiya bir-biriga teng holda kechadi. Lekin ayrim kasalliklarda, xilma-xil zo‘riqishlarda modda almashinuvi buziladi. Umuman olganda yosh, o‘suvchi organizmda modda va energiya almashinuvi jadal kechadi. Masalan, 1 yoshgacha bo'lgan bolalarda 1 minutda yurak 100-120 marta uradi,
48 I bo'lim. Hujayra biologiyasi
ko‘p glukoza sarf bo‘ladi, ATF esa kam hosil bo‘ladi. Endi quyidagi holatlarni ilmiy izohlab bering:

1. 
   yuragi birmuncha kasallangan kishi tez chopsa yoki og‘ir jismoniy mehnat qilsa, inushaklari kislorod bilan yetarli ta’minlan- maydi va natijada kislorodsiz glukozaning parchalanishi kuzatiladi. Bunday vaqtda kishi nimani his qilishi mumkin?
   
2. 
   „juda charchadim“, „kuchim qolmadi“ degan iboralarni qanday tushunish kerak?
   

3. 
   Kishi terisida melanin pigmenti hosil bo‘lish jarayoni buzilgan, ya’ni albinizm kasalligi kelib chiqqan. Bu xastalik asosida qanday modda almashinuvi buzilganligini tushuntirib bering.
   

Test topshiriqlari.

1.