2 qism IV. Tarjimaning leksik muammolari kontekst va uning tarjimadagi ahamiyati
Download 1.37 Mb. Pdf ko'rish
|
Tarjima nazaryasi 1
|
0 ‘zbek tilida
Ingliz tilida Rus tilida bolam my boy мой мальчик bolang your boy твой мальчик bolasi his boy его мальчик Ingliz tilida aniqlik va noaniqlik “a/an”, “the” artikllari orqali ifodalanadi. Lekin o ‘zbek va rus tillarida aniqlik va noaniqlikni ifodalash uchun leksik va sintaktik vositalaridan foydalanamiz. Misol uchun: Uni bizga qandaydir ahamiyati bor deb o ‘ylaysizmi? Вы думайете, эго имеет какойе-то значение для нее? Do you think it may have a difference? Qandaydir ahamiyati bor deysizmi? Buning juda katta ahamiyati bor. Имеет какое-либо значение? Она имеет болшое значение. A difference? It will make the difference. ToMiq sintaktik muvofiqlik tuzilishdagi muvofiqlik bo‘lib gapdagi so‘zIar tartibi. Misol uchun: adj. + noun = red pen - qizil ruchka - красная ручка. subject + noun = he laughed - u kuldi - он смеялся. Qisman sintaktik muvofiqlik m a’noning muvofiqligi, ammo tuzilishida farq qiladigan deb tushuniladi. Misol uchun: Glass + tube - N+N, shisha, naycha N+N, стеклянная труба -A d j+ N / Qisman sintaktik muvofiqlikni gapda biz so‘z tartibi, so‘z tushib qoldirish va so‘zlaming o ‘mi almashtirishda bir-biriga to ‘g ‘ri kelmasligini tushunamiz.Masalan: It is forbidden to smoke here. Bu yerda chekish man qilingan. Курить здесь запрещено. He blew out his candle. U shamni o ‘chirdi. Он задул свечу. Sintaktik muvofiqlikning yo‘qligi deganda taijima uchun manba tilda ishlatiladigan, lekin tarjima qilinayotgan tilda m a’lum sintaktik tuzilishlaming bo‘ltnasligi tushuniladi. Masalan: I heard the door open - Я слышал, как дверь открылась - Men eshikning ochilishini eshitdim. - To‘ldiruvchi ergash gap. Bu yerda o ‘rin almashtirish, o ‘zgartirish kiritish, tushirib qoldirish va qo‘shimcha qo‘shishdan foydalanilgan. Grammatik mos bo‘lmaslik deganda bitta yoki boshqa grammatik shakl yoki konstruksiyalar o ‘girilayotgan tilda mavjud bo‘lm asligi,shaklvakonstruksiyalarishlatilishidam oslikbo‘lmasligi, so‘zlaming birikishida farq bo‘lishi, bir xil m a’noga ega bo‘lgan so‘z turkumlarining bo‘lmasligi tushuniladi. Masalan: She says he will go — U kelishini aytadi. Он говорит, что придет. She said he would go - U kelishini aytdi. Он сказал, что он придет. Ingliz tilida predlog va artikllar q o ‘llaniladi, o ‘zbek tilida esa ular qoilanilm aydi. Misol uchun: There was a Miss Lich-Qandaydir miss Lich bor edi. Была некая мисс Lich. Transpozitsiya - ayni tildagi lingvistik elementlar tartibi yoki o ‘mini o ‘zgartirishdir. “At breakfast table”-so‘z almashtirish (nonushta vaqtida). Bo время завтрака. ' Tilning grammatik tuzilishi uning sistemasidagi umumiy muhini jixatdir. Affikslar, grammatik qo‘shimchalar va so‘zyasalislii, sintaktik modellar, so‘z tartibi, yordamchi so‘zlar va h.k. kabi tilning grammatik tuzilish elementlari grammatik yoki shakliy m a’noni, leksik ma’nolaming aniq shaklini ko‘rsatishga xizmat qiladi. Tarjima qilish jarayonida bu m a’nolami ifodalash muhim muammodir,> ^ Turli xil tillarning grammatik shakllari juda kam hollarda ulaming m a’no va vazifasiga mos keladi. Qoida sifatida faqatgina qisman ekvivalentlikka ega, bu esa grammatik m a’nolar grammatik shakllar orqali ifodalanishidir, shunga qaramasdan ikki til o‘zaro o ‘xshashdek ko‘rinadi, faqatgina ulaming m a’nolaridagi ba’zi qismlari mos keladi va o ‘xshash ma’nolar o ‘zaro farq qiladi. Misol uchun: otlardagi son kategoriyasi ingliz tili, rus tili, o ‘zbek tilida ham bir-biriga mos keladigandek ko‘rinadi, aslida esa juda ko‘p kelishik qo‘shimchalarining qo‘llanishida bir-biriga mos kelmaydi. Lekin qo‘shimchasi bo‘lmagan boshqa so‘zlaming ingliz tilidagi ko‘plik shakli rus va o ‘zbek tillarida birlik shaklida ifodalanishiga ko‘p!ab misollar keltirish mumkin: Scissors - ножницы - qaychi Birinehi muammo aniq tarjima qilishning imkoni yo‘qligidir. Tillardagi so‘zlaming m a’nolari va grammatik tuzilishlari odatda o ‘xshash bo‘lmaydi. Biz buni “logos” so‘zini misol qilib keltirish orqali izohlaymiz. Ingliz tilidagi hech qaysi bir so‘z unga aniq ekvivalent bo‘la olmaydi. U so‘z, fikr-mulohaza aytish, muhokama qilish, mazmun va boshqa m a’nolarni anglatadi. Tarjimon har bir vaziyatda eng yaxshi ekvivalentini tanlay olishi kerak. Grammatik muammolami izohlaganimizda zamonlarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Boshqa aksariyat tiliarda bitta bo‘lgan hozirgi zamon ingliz tilida ikkitadir: “Men boraman; Я wjy”ning ma’nosini “I go/I am going” deb har ikkala shaklda ifodalanadi. Olmoshlar ham muammolarga to ‘ladir. Xulosa qilib aytganda, bir matnning ikkinchi bir tilga so‘zma- so‘z aniq ekvivalentini topishni umuman imkoni y o ‘qdir. Aksariyat hollarda tarjimon original (tarjima asarining asli) ning m a’nosini imkon qadar chuqurroq anglay olishga , so‘ngra esa anglashilgan m a’noni ayni tilga xuddi asliday tasvirlashga urinadi. Antonimik tarjima elementar mazmun o ‘z tarkibida sinonimlar va sinonimli so‘zlar lug‘ati yoki ingliz tilining izohli lug‘atida bayon etiladi. Anton imiktarzda qilingan tarjima grammatika nuqtai nazaridan olib qaraganda u nafaqat leksik,balki grammatik transformatsiya natijasi hamdir. Misol uchun: / Take it easy - не беспокойся - xavotir olma. Download 1.37 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|