2 qism IV. Tarjimaning leksik muammolari kontekst va uning tarjimadagi ahamiyati

§5 Tarjimada grammatik ekvivalentni tanlash
. Biror shakl (forma)ning to ‘g ‘ri m a’nosini topa olish;
olishdir.

---

Ayni tildagi grammatik ekvivalentni tanlash quyidagi faktor 
(omil)lar orqali belgilanadi:
J ____ 1. Grammatik shakldagi m a’noning mos bo‘lishi, misol uchun:
lives, lived.
2. So‘zning leksik xususiyati yoki so‘z birikmasini k o ‘rsatilgan 
shaklda qoilash.
3. Uslub faktorlari: Masalan, ingliz, o ‘zbek va rus tillarida fe’i 
majxul nisbat shakllari. 
^
Shuningdek, o ‘zbek tilida ushbu shaklning ishlatilishi asosan 
adabiy yoki kitobiy uslub bilan chegaralanadi.
Misol: At the station John was met by his brother - Jon uning 
akasi tomonidan vokzalda kutib olindi - Жона всретил его брат на 
вокзале.
Aniq artikl ko‘p hollarda gapda so‘zning m a’nosini kuchaytirish 
vositasi sifatida qo‘llaniladi. Shuning uchun uning orttirma daraja 
m a’nosi bor va u orttirma darajadagi sifat orqali tarjima qilinadi. He 
continued to be in general estimation the English story-teller - U 
ko‘pchilikning fikricha, eng ulug‘ ingliz yozuvchisi edi. - Он был, 
по общему мнению, самым выдающимся английским писателем.
Bog‘lovchilarni tarjima qilishda ko‘p qiyinchiliklarga duch / у
kelamiz. Bog‘lovchilar juda keng sistematik tuzilishga ega. “And” 
bogiovchisi o ‘zbek tilidagi “va” bog‘lovchisini, rus tilidagi “n” 
bog‘lovchisini ifodalaydi. Ammo bu bog‘lovchi buning aksini ham 
ifodalashi mumkin va hattoki voz kechish (rad qilish) m a’nosini 
ham beradi. Misol uchun: l.The rebels seized general towns and 
were defeated and their leader, Pedro Albizi Compos was arrested 
after a sharp struggle” - Q o ‘zg‘olonchilar nafaqat shaharlami ishg‘ol 
qilishdi balki ularni yakson qilishdi, ulaming yetakchisi Pedro Albizi 
Kampos esa shiddatli janglardan so‘ng qamoqqa olindi. Метежники 
захватили города и их лидер Педро Албизи Компос был арестован 
после ожесточенных боев. 2.Не was small and bughteyed and his 
name, A.K. will stay in my mind a long time and I hove never seer 
trim since that night - U past bo‘yli, yorqin ko‘zli edi, uning ismi 
sharifi A.K. men uni kecha kechqurundan beri uchratmagan bo‘lsam

---

ham, mening xotiramda uzoq saqlandi. Он был небольшого роста, 
с яркими глазами, его имя и отчество А.К, хотя я его не встретил 
с вчерашнего вечера, но он долго остался в моей памяти.
Agar siz ingliz tili lug‘atiga murojaat qilsangiz, u “tarjima 
qiimoqchi” so'zining m a’nosini bir tildagi so‘zning ma’no yoki 
ekvivalentini boshqa bir tildagisiga o ‘zgartirish, “yoki” bir tildagi 
so ‘zning o‘ziga xosligini boshqa bir tilda ham saqlab qolishdir deb 
ta ’riflanadi. A niqrog‘i, m a’no ingliz tilidan o ‘zbek tiliga qilingan 
tarjimaning muhim kontekstida qo‘llanilganda u juda ham kengayadi.
Bu m a’no boshqa tildagi so‘zlami tushuntirmoq m a’nosini 
anglatuvchi “interpret” so ‘zi bilan deyarli bir xildir. Hozirgi kunda 
tarjimonlar tomonidan qo‘llanilayotgan bu so‘z barcha m a’no 
kengayishlarini o ‘zida jamlagan.
Ayni vaqtda 
“translation” 
atamasining 
umumiy m a’no 
ko‘rinishlari quyidagilarda aks etadi. Tarjima asl matnning aksar 
qismini imkon qadar juda oz so‘zlar bilan ifodalay olishi va asl 
matnning mazmun va mohiyatini saqlab qolishi lozim. Tarjimon 
matnga bogMiq b o ‘lmagan fikr va so'zlam i qo‘shmasligi lozim. 
lining vazifasi kengaytirish yoki izohlash emas, balki asl matnning 
ta’sirchanligi va ruhiyatini saqlab qolgan holda taijima qilishdir. 
M a’nodorlikni gapdagi so‘z tartibi orqali ifodalash ham muhimdir. 
Tarjima biror matnni boshqa bir tilga soddagina qilib o‘girishdir.
“Translation” - so‘zning birinchi m a’nosi “tarjimonlik” bir 
tildan ikkinchi bir tilga qilinadigan faoiiyatdir, ikkinchi ma’nosida 
esa “translation” - “tarjim a” tarjima qilib bo‘lingan. tugallangan 
natijadir.
Biz “translation” so‘ziga duch kelganimizda uning ikkinchi 
m a’nosi “translation” (tarjima) bilan bogTiq bo‘lgan boshqa bir 
m a’nosidan farqlay olishimiz kerak.
Tarjima tilshunoslikda ko‘p uchraydigan ichki bog‘lanishdir, 
hamda u psixologiya, 
etnografiya, mamlakatshunoslik bilan 
yaqindan aloqador. U tarjimadagi lingvistik nazariyaga asoslanadi. 
U turli xil sistemalardagi o ‘xshash va farqli xususiyatlami aniqlashda 
qiyoslaydigan qiyosiy tilshunoslikdan farq qilsa-da, tarjima 
nazariyasining o ‘ziga xos predmeti bordir.

---

Tarjima lingvistik asosning jarangdorligisiz tushunarsizdir va 
bu asos tarjima qilinayotgan va tarjima qilingan tillar o ‘rtasidagi 
jum lalaming o ‘zaro bog‘lanishi, 
hamda lingvistik 
hodisaning 
qiyosiy o ‘rganish orqali ta ’minlanadi.
Tarjima tilning ichki aloqa vositasidir. Tarjimon ayni tilga 
axborotni tarjima qilish orqali turli xil tilda so‘zlashuvchilar o'rtasida 
axborot almashish imkoniyatini yaratishi lozim.
Tarjimaning tuzilishi asl matnning tuzilishiga mos kelishi 
mazmunning ketma-ketligida yoki matn segmentlarining tartibi 
o ‘zgarmasligi kerak. Maqsad tarjimaning har bir segmenti tarjima 
qilinayotgan matnning tegishli qismi bilan imkon darajada bog‘liqlik 
bo‘lishini ta’minlovchi yuqori darajadagi tuzilishning parallel 
bo‘lishidadir.
Tuzilishdagiparalelliktarjim ava tarjima qilinayotgan matndagi 
tegishli bo‘laklarni qiyoslay olish imkonini beradi, shuningdek 
ekvivalentlari bor bo‘lgan va yo‘q b o ‘lgan, hamda tarjim ada tushirib 
qoldirilgan va qo‘shilgan elementlami topish kerak.
Xulosa qilib aytganda, matnning eng kichik segmentlarining 
bogManishida struktura (tuzilish)ning o ‘xshashligini saqlab qolish 
kerak.
“Tarjima” atamasi tilshunoslar va uning mos va aniq m a’nosini 
aniqlovchilar (tarjimonlar) uchun predmetning sub’yektidir.

---