2. To‘g‘ri ovqatlanish

1. OİTS bilan zararlanish yo’llari. İnson qoniga İİV tushgandagina OİTS bilan kasallanishi 

mumkin. Kasallik bilan zararlanishning keng tar qalgan yo’li – İİV zararlangan inson bilan jinsiy 

alo qaga kirishishdir; bunda virus jinsiy aktlarda ko’pincha ro’y beradigan kichik yaralar or qali 

qonga o’tadi. Giyohvandlar kasal insonlar foydalangan shprits va ninalardan fodalanishlari o 

qibatda ushbu kasallik bilan zararlanishlari mumkin. İİV bolaga kasal onadan homiladorlik, 

tug’ilishi yoki ona suti or qali yu qishi mumkin. 25-30 % bolalar OİTS bilan kasal onadan 

zararlanib tug’ilsalar ham, bu bolalarning kasallik bilan zararlanishining 90 % ini tashkil etadi. 

  OİTS bilan tibbiy xodimlarning shpritslar bilan emlayotganlarida, ochi q yaralarga ko’z, 

burun shilli q qatlamlariga behosdan zararlangan qon sachrab ketishi natijasida zararlanishi holatlari 

ham kuzatilgan. AQSh da tish shifokori 6 ta mijozni OİTS bilan zararlagani malum . 

  OİTS bilan turmushda, maktabda, do’konda, ishda zararlanish holatlari tasdi qlanmagan. 

Chunki OİTS virusi atrof muhitda tez halok bo’ladi. Shuning uchun kasal kishining qurib qolgan 

qoni va bosh qa ajratmalari xavfli emas. Shu sababli o’pishishlar ham hech qanday xavf 

tug’dirmaydi. Bundan tash qari, inson so’lagida limfatsitlarning tan qisligi virusi bilan 

zararlanishiga qarshilik qiluvchi o qsil topilgan. Begonalarning ustaralari, tish cho’tkalari bilan 

foydalanganda ham (chunki bunda teri tirnalishi va kichik yaralar hosil bo’lishi mumkin) OİTS 

bilan zaralanishi havfi mavjud. 

  Qon so’rovchi hashoratlar (OİTS keng tar qalgan joyda ham) or qali zararlanishi xavfining 

yo’ qligi ham tad qi qotlar natijasida isbot qilingan. 

  Hashorat organizmda virus uzo q yashamaydi va ko’paymaydi, shu sabbli hashorat virusi 

bosh qa organizmga uzotolmaydi. 

  OİTS ning tar qalishi. 

  1996 yilda AQSh, Frantsiya, Buyuk Britaniya va rivojlangan davlatlarda OİTS dan o’lganlar 

soni kamaya boshlanganligi qayd etilgan bo’lsada OİTS epidemiyasi tobora keng quloch yoymo 

qda. Bu rivojlanayotgan mamlakatlarda kasallikning o’sishi va davolanishi vositalarining yo’ qligi 

bilan bog’li q. UNAIDS , BMT maxsus dasturi malumolariga ko’ra 1980 yil boshidan beri 40 mln 

dan orti q kishi İİV bilan zaharlangan, ularning deyarli 12 mln kishi OİTS dan halok bo’ldi. 1997 

 

35

yilning o’zida İİV bilan 6 mln kishi zararlanishdi (bu kuniga 16 ming kishi demakdir), OİTS dan 

2,3 mln kishi (shulardan 460 ming bola) vafot etdi. 

 Dastlab  OİTS gomoseksualistlar, gemofiliya va davolash uchun qon preparatlaridan 

foydalaniladigan kasalliklar bilan og’rigan bemorlar o’rtasida qayd etildi. Keyinchalik u 

fohishabozlik va jinsiy alo qaning noananaviy shakllari natijasida jamiyatning bosh qa qatlamlariga 

tar qaldi. Hozirgi va qtda 50 % zararlanish gomoseksualizm natijasida, 26 % - vena or qali turli 

preparatlarni yuborish natijasida qayd etilmo qda. 

  İİV bilan zararlanish har doim ham OİTS kasalligini keltirib chi qarmaydi. İnson 10 yildan 

orti q va qt davomida İİV bilan zararlangan bo’lishi, lekin kasallik simptomlari o’zini ko’rsatmasligi 

mumkin. 1996 yilda 22,6 mln kishi İİV bilan zararlangan bo’lib, shulardan 21,8 mln kishi OİTS 

bilan kasallangan, 830 ming kishida esa kasallik alomatlari sezilmagan. 

  1981 yildan 1996 yilgacha OİTS bilan og’rigan bemorlarning 46 % evropa ir qiga, 35 % - 

negroid ir qiga mansub, 18 % - lotin amerikalik, 1% - osiyoliklardir. Bolalar kasallar umumiy 

sonining 1 % ni tashkil etgan. OİTS bilan kasallangan o’rtasida ayollar va bolalar soni tobora oshib 

bormo qda. OİTS bilan kasallanganlar va İİV tashuvchilar soni qitalarda notekis tar qalgan. 

Ularning ko’pchiligi Afrikada yashashadi, Avstraliya va Yangi Zelandiyada kasallik kam qayd 

qilingan.