21-dekabr 9-,,G” sinf Ona tili

III. Yangi mavzu bayoni:

Ergash gap tarkibida qo’llanuvchi kim,nima,qancha,qanchalik,qanday,

qayer kabi so’roq olmoshlari va bosh gap tarkibida unga javob bo’lib keluvchi shu, shuncha,o’sha,shunchalik,shunday kabi olmoshlar bir-biriga nisbatan qo’llanganligi ,biri ikkinchisini taqozo etganligi uchun nisbiy so’zlar hisoblanadi.Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi fe’llar bilan ifodalanadi.Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma qo’shma gaplar qismlari bosh va ergash gaplar tarkibida ,,savol-javob” juftligini hosil qilib,bir-biriga nisbatan qo’llanuvchi soroq va ko’rsatish olmoshlari yordamida bog’lanadi.

Masalan: Kimki boshqalar taqdiriga o’z taqdiridek,boshqalar shodligi va qayg’usiga oz shodligi va qayg’usidek qarar ekan,u chinakam insondir.(M.Ismoiliy)

Ilmiy adabiyotlarda nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar havola bo’lakli ergashgan qo’shma gap deb ham yuritiladi.

Nisbiy so’zlar yordamida ergashgan qo’shma gaplarning quyidagi turlari hosil qilinishi mumkin:

Ega ergash gapli qo’shma gap:Kim yaxshi o’qisa,o’sha maqsadiga yeta oladi.

Kesim ergash gapli qo’shma gap:Kim g’olib chiqsa ,yutuq o’shaniki bo’ladi.

Aniqlovchi ergash gapli qo’shma gap:Kim yaxshi xulqli bo’ladi,uning do’stlari ham ko’p bo’ladi.

To’ldiruvchi ergash gapli qo’shma gap:Kimki bo’lsa dilozor,undan el-u yurt bezor.

Hol ergash gapli qo’shma gap:Qayerda tartib-intizom bo’lsa,o’sha yerda ish unumli bo’ladi.