2,3,4-Amaliy mashg’ulot. Standartlashtirish tizimi. Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligida standartlashtirish. Standartlashtirish ishlarini tashkil etish

( ? ) Nazorat savollari 
1. 
Vazirlar Mahkamasining «O'zbekiston Respublikasida standartlashtirish 
bo'yicha ishlarni tashkil etish to‘g‘risida»gi qarori qa- chon qabul qilingan? 
2. 
Sanoat va qishloq xo'jaligi tarmoqlarida standartlashtirish bo'yicha ishlarni 
tashkil etishda qanday qonun-qoidalar qo'llaniladi? 
3. 
Texnik qo'mitalarning vazifalari nimalardan iborat? 
STANDARTLASHTIRISH SOHASIDAGI ME’YORIY 
HUJJATLARNING TOIFALARI, STANDARTLARNING TURLARI 
O‘zbekiston Respublikasi hududida standartlashtirish obyektlariga qo'yilgan 
talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatlarning quyidagi toifalari amalda qo'llaniladi: 
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligining davlatlararo standartlari 
— 
(GOST); 
— 
0‘zbekiston Respublikasi standartlari (O‘zRST); 
— 
texnik shartlar (O‘zTSH); 
— 
korxonalar, birlashmalar, firmalar, konsernlar va boshqa xo‘jalik 
subyektlarining standartlari (O‘zKST); 
— 
xalqaro, mintaqaviy va xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari (ISO, 
MEK va boshqalar). 

---

Milliy standartlashtirish obyektlariga: 
— 
yagona texnikaviy tilni qo'shib hisoblaganda umumtexnik obyektlar, 
umumiy materiallar va moddalarning xususiyati ha- qidagi ishonchli ma’lumotlar, 
texnik-iqtisodiy axborotni tasniflash va kodlash; 
— 
aniq maqsadga yo'naltirilgan davlat ilmiy-texnik va ijti- moiy-iqtisodiy 
dasturlari va loyiha obyektlari; 
— 
respublikaga (yoki muayyan korxonalarga) mahsulot yoki texnologiyaning 
raqobat qilish qobiliyatini oshirishni ta’minlash imkonini beradigan fan va texnika 
yutuqlari; 
— 
respublikada ichki ehtiyojni qondirish, shuningdek, boshqa davlatlarga 
eksport sifatida yetkazib berish uchun ishlab chiqa- riladigan mahsulotlar kiritiladi. 
Standartlarning talablari va texnik shartlari xalqaro, mintaqaviy va sanoati 
rivojlangan 
xorijiy 
mamlakatlarning 
milliy 
standartlari 
talablari 
bilan 
uyg'unlashtirilishi kerak. 
0‘zdavstandart, 0‘zbekiston Respublikasi Arxitektura va qurilish Davlat 
qo'mitasi va Sog'liqni saqlash vazirligi standartlashtirish bo'yicha tarmoqlararo 
ishlarni tashkil qilish va muvo- fiqlashtirish uchun o'z huquqlari doirasida 
yo'riqnomalar, qoidalar, nizomlar, uslubiy ko'rsatmalar, rahbariy hujjatlarni (RH), 
tavsiyalarni (T) ishlab chiqadilar hamda manfaatdor to- monlar bilan kelishilgan 
holda tasdiqlaydilar. 
Vazirliklar, boshqarmalar, uyushmalar, konsernlar va boshqa xo‘jalik 
tuzilmalari zarurat tug‘ilganda 0‘zdavstandart, Tabiatni muhofaza qilish Davlat 
qo'mitasi, Arxitektura va qurilish Davlat qo'mitasi va Sog‘liqni saqlash vazirligi 
bilan kelishilgan holda sohaga tegishli rahbariy hujjatlar va tavsiyalarni ishlab 
chiqishlari mumkin. 
Standartlar va texnik shartlarni tasdiqlovchi tashkilotlar standartlar va texnik 
shartlarni ishlab chiquvchi bilan baravar javob- gardirlar. 
0‘zbekiston Respublikasining standartlarini ishlab chiqish, kelishish, 
tasdiqlash, ro'yxatga olish tartibi O‘zRST 1.1. «0‘z- bekiston Respublikasining 
standartlashtirish Davlat tizimi. Res- publika standartlarini ishlab chiqish, kelishib 
olish, tasdiqlash va ro'yxatdan o‘tkazish tartibi» bilan belgilanadi. 
Texnik shartlar GOST 2.114 va O‘zRST 1.2 da belgilangan tartibda ishlab 
chiqiladi, kelishiladi, tasdiqlanadi va ro‘yxatdan o'tkaziladi. Mahsulot standartlari 
va texnik shartlarni ishlab chiqish yangi mahsulotni yaratish bo‘yicha ishlarning 
tarkibiy qismi hisoblanadi. 

---

Standartlar va texnik shartlar fan va texnikaning tegishli so- halarida chet 
ellarda hamda mamlakatimizda erishilgan eng yuqori yutuqlarni, chet 
mamlakatlarning xalqaro mintaqaviy va milliy standartlari, talablarini hisobga olib, 
ilmiy tadqiqot, tajriba-kon- struktorlik, texnologik va loyihalash ishlarining 
natijalariga asos- langan holda ishlab chiqilishi hamda respublikani iqtisodiy va ij- 
timoiy rivojlantirish uchun eng maqbul qarorlar qabul qilish nazarda tutilishi 
mumkin. Zarurat tug'ilganda ishlab chiqaruvchi buyurtmachi bilan kelishilgan 
holda yoki buyurtmachining o‘zi muayyan standartlar va texnik shartlarni ishlab 
chiqish yuzasidan texnik vazifalarni tasdiqlaydi. 
Standartlar va texnik shartlarda mahsulot sifatiga nisbatan majburiy va tavsiya 
etiladigan talablar (texnik tavsiyalar) belgilanadi. 
Mahsulot sifatiga ijtimoiy jihatdan o‘zaro bog'liq bo'lgan, uning aholi hayoti va 
sog‘lig‘i uchun xavfsizligini, atrof-muhitni muhofaza qilishni, mahsulotning bir-
biriga mosligi va bir-birining o'mini almashtirishini ta’minlaydigan, shuningdek, 
nazorat qilish bel- gisi va usullarining majburiy talablarga to‘g‘ri kelishi bajarilishi 
kerak bo'lgan talablar sirasiga kiradi. 
Buyurtmachi (iste’molchi) zarurat tug'ilguday bo'lsa, o‘z manfaatini himoya 
qilishni ta’minlaydigan talablar majmuyini kengaytirishi mumkin. 
Mahsulotlar va xizmatlarning iste’mol va boshqa tavsiflari, shuningdek, 
standartlarning majburiy talablaridan kelib chiqib, ko'rsatkichlarning yuqoriroq 
darajasini belgilaydigan tavsiflarni, korxonalarning respublikada va xorijdagi 
iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va mustahkamlash maqsadida tavsiya 
qilinadigan talablari ishlab chiqilishi mumkin. Tayyorlovchi va iste’molchi 
(buyurtmachi) shartnoma tuzilayotganda tavsiya etilayotgan talablarni qo'llash 
zarurligini aniqlaydilar.Ular shartnomaga kiritilgandan so‘ng kelishuvchi tomonlar 
uchun majburiy bo‘lib qoladi. Tuzilayotgan shartnomalarda standartlar va texnik 
shartlar- ning majburiy talablari salbiy tomonga og‘ib ketishiga yo‘l qo'yilmaydi. 
Texnik shartlar va standartlarda majburiy talablarga doir bo'limda bayon etilgan, 
masalan, sinov usullarini joylash- tirish, transportda tashish, tamg'alash va 
boshqalarni belgilaydigan, boshqa standartlarga havola qilingan taqdirda, ilova 
qilingan standartlarning talablari qo'llanish uchun majburiy bo'lib qoladi. 
Agar mahsulotning majburiy talablariga muvofiqligi amal- dagi standartlarga 
mo'ljallangan tartibda tasdiqlanmasa yoki sertifikatlashtirish lozim bo’lgan 
mahsulot sertifikatlashtiruvchi sinov- lardan o'tmagan bo'lsa, sotuvga chiqarishga 
ruxsat etilmaydi. 

---

Chet eldan keltirilayotgan va xorijga chiqarilayotgan mahsulot 0‘zbekiston 
Respublikasida qo'llanilayotgan standartlar va texnik shartlarning majburiy 
talablariga javob berishi, shuningdek, sertifikatlashtirish lozim bo'lgan mahsulot 
tegishli sertifi- katlar bilan yoki O'zdavstandart, Tabiatni muhofaza qilish Davlat 
qo'mitasi, Arxitektura va qurilish Davlat qo'mitasi, Sog'liqni saq- lash vazirligi 
(ularning vakolati doirasida) hududiy idoralarining xulosasi yoki tegishli sertifikat 
bilan tasdiqlanishi lozim. 
Standartlar va texnik shartlarning majburiy talablari idora- viy bo'ysunishidan 
va mulkchilik shaklidan qat’i nazar, barcha davlat, ijara, uyushma, qo‘shma 
korxona hamda tashkilotlar, shuningdek, respublika hududida tadbirkorlik faoliyati 
bilan shu- g'ullanayotgan fuqarolarga ham taalluqlidir. 
Standartlarning majburiy talablari va texnik shartlarning bu- zilishiga yo‘l 
qo‘ygan korxonalar va mansabdor shaxslar amaldagi qonunlarga binoan 
javobgarlikka tortiladi. 
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotga texnik shartlar va korxona standartlashtirish 
talablari ushbu mahsulotga davlatlararo yoki milliy standartlarning majburiy 
talablariga qarama-qarshi va ushbu standartlarda ko‘rsatilgan talablardan past 
bo‘lmasligi kerak. 
Standartlashtirish obyektining o‘ziga xos xususiyatiga va unda belgilangan 
talablar mazmuniga bog‘liq ravishda, 0‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish 
tizimi asosiy turdagi standartlami nazarda tutadi: 
— 
asos bo‘luvchi standartlar; 
— 
umumtexnik standartlar; 
— 
texnik shartlar (mahsulot, jarayon, xizmatlar uchun) standartlari; 
. 
— 
nazorat usullari (sinovlar, tahlillar, o‘lchovlar, ta’riflar) standartlari. 
Lozim bo‘lgan taqdirda mahsulotning asosiy texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari, 
uning nomlarining (turlarining) oqilona tarkibi va boshqa talablarini aniq 
belgilaydigan bir turdagi mahsulot gu- ruhiga standart ishlab chiqilishi mumkin.