24-мавзу. АҲоли даромадлари ва давлатнинг ижтимоий сиёсати 1

Номинал даромад

• – шахсий истеъмол ва жамғарма мақсадларида фойдаланиш мумкин бўлган даромад.

Ихтиёрида бўлган даромад
Ихтиёридаги даромад
Номинал даромад
солиқлар ва мажбурий тўловлар суммаси
Номинал даромад
Нархлар даражаси
Ўзбекистонда аҳоли даромадлари таркиби (фоизда)

Таркиби	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Ялпи даромад - жами	100	100	100	100	100	100	100	100
шу жумладан,
1. Бошланғич даромадлар	73,5	71,5	71,4	73,9	78,2	79,7	75,2	76,5
А) Ишлаб чиқариш даромадлари	71	69,1	68,4	71,3	75,2	75,7	71,0	72,0
- меҳнат фаолияти даромадлари	69,4	67,4	66,6	69,3	72,9	73,3	68,8	58,6
- Ўз-ўзини банд қилишдан даромад	26,5	25,8	26,4	29,7	31,7	34,4	34,5	34,5
- ўз истеъмоли учун яратилган хизматлар	1,6	1,7	1,8	2,0	2,3	2,4	2,2	2,4
Б) мол-мулкдан олинадиган даромад	2,5	2,4	3,0	2,6	3,0	4,0	4,2	4,5
2. Ижтимоий трансфертлар	26,5	28,5	28,6	26,1	21,8	20,3	24,8	23,5

Аҳолининг молия-кредит тизими орқали олинадиган пул даромадлари қуйидагилардан иборат:
1

• давлат суғуртаси бўйича тўловлар;

2

• шахсий уй қурилишига ва матлубот жамияти аъзоларига банк ссудалари;

3

• жамғарма банкидаги омонатлар бўйича фоизлар;

4

• акция, облигация қийматининг ўсишидан олинадиган даромад ва заём бўйича тўловлар;

5

• лотерея бўйича ютуқлар;

6

• товарларни кредитга сотиб олиш натижасида пайдо бўладиган вақтинча бўш маблағлар;

7

• ҳар хил турдаги компенсация тўловлар ва ҳ.к.

Ўзбекистонда аҳоли реал пул даромадларининг ўсиши (ўтган йилга нисбатан фоиз ҳисобида)
Аҳоли турмуш даражаси

• – аҳолининг ҳаёт кечириши учун зарур бўлган моддий ва маънавий неъматлар билан таъминланиши ҳамда эҳтиёжларининг қондирилиши даражаси.

1

• туғилиш ва ўлиш даражаси ҳамда бошқа демографик кўрсаткичлар;

2

• ҳаёт кечиришнинг санитар-гигиена жиҳатидан шароитлари;

3

• озиқ-овқат товарларини истеъмол қилиш;

4

• турар жой шароитлари;

5

• маълумот ва маданият;

Аҳоли турмуш даражасининг БМТ томонидан тавсия этилган кўрсаткичлари тизими ўз ичига қуйидаги гуруҳларни олади:
Аҳоли турмуш даражасининг БМТ томонидан тавсия этилган кўрсаткичлари тизими ўз ичига қуйидаги гуруҳларни олади:
6

• меҳнат қилиш ва бандлик шароитлари;

7

• аҳолининг даромадлари ва харажатлари;

8

• ҳаёт кечириш қиймати ва истеъмол нархлари;

9

• транспорт воситалари;

10

• дам олишни ташкил этиш;

11

• ижтимоий таъминот;

12

• инсон эркинлиги.

Фаровонликнинг энг қуйи чегарасини оила даромадининг шундай чегараси билан белгилаш мумкинки, даромаднинг бундан паст даражасида ишчи кучини такрор ҳосил қилишни таъминлаб бўлмайди.

• Бу даража моддий таъминланганлик минимуми ёки кун кечириш даражаси (қашшоқликнинг бошланиши) сифатида чиқади

Бозор иқтисодиёти шароитида ўртача даромад «ўртача синф» деб аталадиган табақалар даромадлари бўйича аниқланади. Бундай гуруҳ истеъмол савати тўпламига

• уй, автомашина, дала ҳовли, замонавий уй жиҳозлари, сайр қилиш ва болаларини ўқитиш имконияти, қимматли қоғозлар ва зебу зийнат буюмлари киради.

2. Даромадлар тенгсизлиги ва унинг даражасини аниқлаш
Дунёдаги барча мамлакатлар аҳоли жон бошига тўғри келадиган ўртача даромадлар даражаси билан бир-биридан кескин фарқланади. Бу турли мамлакатлар аҳолисининг даромадлари даражаси ўртасида тенгсизлик мавжудлигини билдиради. Шу билан бирга алоҳида олинган мамлакатлар аҳолисининг турли қатлам ва гуруҳлари ўртача даромадлари даражасида ҳам фарқ мавжуд бўлади. Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши даражаси ҳам даромадларидаги фарқларни бартараф эта олмайди.
Лоренц эгри чизиғи
450
20
40
60
80
100
20
40
60
80
100
Аҳоли, %
Даромад, %
0
A
B
Credit Suisse маълумотларига кўра, сайёра аҳолисининг 1 фоизини ташкил қилувчи 72 миллион нафар миллионер ва миллиардерлари ихтиёридаги маблағ миқдори 125 трлн долларга етган ва бу қолган 99 фоиз инсонларнинг бойлигидан кўпроқдир. Иқтисодчилар кўп йиллардан буён дунё бойлигининг асосий қисми бир фоиз одамлар ихтиёрида тўпланиши ҳақида тахмин қилишарди ва бу ҳолат кутилганидан бир йил аввалроқ содир бўлди
Жефф Безос
Билл Гейтс
Уоррен Баффет
Даромадлар табақаланишини аниқлашнинг кўпроқ қўлланиладиган кўрсаткичларидан бири дицел коэффициенти ҳисобланади.

• Бу кўрсаткич 10 фоиз энг юқори таъминланган аҳоли ўртача даромадлари ва 10 фоиз энг кам таъминланганлар ўртача даромади ўртасидаги нисбатни ифодалайди. Масалан, АҚШ ва Буюк Британияда бу нисбат 13:1га, Швецияда эса 5,5:1га тенг.