26-mavzu: Genetik kod va uning xususiyatlari. Reja: Genetik kod haqida tushuncha. Ma’noli va ma’nosiz tripletlar

Birlamchi strukturalari 
Hozirgi paytda E.soli ribosoma oqsillari deyarli hammasi birlamchi strukturali rasshirovka 
qilingan. Birlamchi strukturalar ko‘pchiligini B. Vittman-Libold, G. Vittmana aniqlagan. 
Ushbu birlamchi strukturalar bir-biri bilan solishtirilganida bir-biriga o‘xshashi topilmadi. 
Demak, har bir oqsil o‘ziga xos bo‘lgan aminokislotalar ketma-ketligidan tashkil topgan. 
SHunday qilib, E.soli ribosomasida 52 ta har xil aminokislotalar ketma-ketligi mavjud ekan. 
Ribosoma oqsillari hamda oddiy globulyar eruvchi oqsillar orasida hech qanday tuban 
o‘zgarishla belgilar topilmadi. Ko‘plab ribosoma oqsillarida triptofan bo‘lmaydi. Ribosoma 
oqsillarining bairlamchi strukturasi juda konservativ ekanligi aniqlangan,evolyusion nuqtai 
nazardan. Masalan, gramm manfiy(-) bo‘lgan Escherichia va Bacilluslar ribosomalari oqsillari 
tarkibidagi aminokislotalari ketma-ketligi deyarli 50% holatda gomologik bo‘ladi. SHu 
jumladan, hayvonlar va qo‘ziqorinlar ribosomalari oqsillarida 40 gomologil kuzatiladi. 
Fazoviy tuzilishlari 
Ribosoma oqsillari rivojlangan ikkilamchi, uchlamchi strukturali, kompakt konformatsiyali 
oqsillar ekanligi bilan xarakterlanadi. 
Oldingi paytlarda ribosoma oqsillari oddiy globulyar oqsillardan tubdan farq qiladi. Ular 
strukturalari g‘ovak, ko‘rinishi uzunchoq degan noto‘g‘ri fikrlar bor edi. Hozirgi zamonda bu 
fikrlarga chek qo‘yilgan. 
Demak, ribosoma oqsillari ham oddiy globulyar oqsillar kabi tuzilishga ega bo‘lishadi. 
O‘zining ba’zi xususiyatlari bilan kislotalik oqsil ajralib turadi L
7
/L
12
. Bu oqsil ribosomada 
tetromer hosil qiladi. Eritmalarda bu oqsilning dimer formasi stabil bo‘ladi. 
Bu oqsilning dimer formasi, ya’ni L
7
/L
12
bu tayoqcha ko‘rinishidagi inersiya radiusi 4nm ga 
teng, molekulyar massasi 2500 dalton. 

---

Tetromer ko‘rinishida ular parallel joylashgan bo‘lishadi. L
7
/L
12
oqsilining monomer subbirligi 2 
ta domendan tashkil topgan. Birinchisi, S-dumlik globulyar (70-80 ta aminokislota) hamda 
ikkinchisi N-dumli globulyar (40 ta aminokislotadan iborat) bo‘lmagan cho‘zinchoq domenlar. 
Ikala domenlar tez ajraluvchi bog‘lam bilan birikkan bo‘ladi. Demak, 2 ta juft domenlar 
spirallari 50S oqsili asosiy sterjenini tashkil qiladi.