28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Schyotlar rejasining klassifikatsiyasi
AKTIVLAR.
0110—0990 – Uzoq muddatli aktivlar schetlari – I bo’lim).
1010 -2910 Tovar-moddiy zaxiralar schetlari – (2-bo’lim)
4010—4910 –Olinadigan schetlar (debitorlar) – joriy qismi (4 bo’lim),
5010-5920 –Pul mablag’lari va boshqa joriy aktivlar(5 bo’lim),
MAJBURIYATLAR.
6010 – 6990 Joriy majburiyatlar (kreditorlar) (6 bo’lim).
7010 – 7920 Uzoq muddatli majburiyatlar (kreditorlar)- (7 bo’lim), KAPITAL.
8310 – 8910 Kapital, taksimlanmagan foyda va rezervlar – 8 bo’lim),
ASOSIY FAOLIYATDAN DAROMADLAR va XARAJATLAR.
9010 - 9910 Daromadlar va xarajatlar (9 bo’lim).
94, 95, 96, 97 Nooperatsion faoliyatdan daromadlar va xarajatlar.
Oldingi amal qilgan buxgalteriya hisobi tizimi sharoitida, schyotlar rejasi normativ xujjat hisoblanib, xamma yuridik shaxslarga schyotlarning nomlanishini va sanalash tartibiga qatoiy amal qilishni uqtirgan. Bu schyotlarni qo’llashning yagona uslubini ta’minotlardi va rayon, region hamda umumdavlat miqiyosida korxonalarning umumlashgan moliyaviy hisobotlarni tuzishga imkon berardi.
Sub’ektlar tavsiya etilayotgan umumiy schyotlar rejasiga asosan xo’jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobining o’z ishchi schyolar rejasini tuzishlari zarur. Bu esa korxona aktivlari va ularning tashkil topish manbaalarini hisob registrlarida alohida schyotlarda hisobini olib borish imkonini berishi kerak. Ishchi schyotlar rejasi schyotlarning ko’p yoki kam soniga ega bo’lishi mumkin, lekin shu bilan birgalikda tanlangan schyotlar guruxi korxonaning faoliyati turiga mos ravishda hamma xo’jalik operatsiyalarni hisobga olishni ta’minotlashi lozim. Sanalash tartibi va sanadagi belgilar soni ixtiyoriy, biroq sanalash egiluvchan bo’lishi va qo’shimcha schyotlarning kiritishga imkon berishi maqsadga muvofiqdir. Mantiqiy sanalash buxgalteriya hisobini o’zlashtirish va kompyuterlashtirishni osonlashtiradi.
1. matnlarining oxirida amalda qo’llanilayotgan va loyihasi tayyorlangan schyotlar rejasi to’liq ilova qilingan(1 va 2- ilovalarga qarang). Quyida amaldagi schyotlar rejasi va tavsiya etilayotgan schyotlar rejasini jadval shaklida ko’rish mumkindir:
Oldingi amal qilgan va tavsiya etilayotgan schyotlar rejalarining hamma schyotlar bajaradigan vazifalari orasida farqlar mavjud bo’lsa ham, schyotlarni guruxlash va ularda axborot saqlash umum qabul qilingan printsiplarga javob beradi :
Aktivning istalgan schyoti Majburiyatlar yoki xususiy
D-t K-t kapitalning istalgan schyoti

Ko’payish Kamayish
+ YAkuniy qoldiq	_

D-t K-t
Kamayish Ko’payish
- +

YAkuniy qoldiq
Aktivlar schyotlar har xil turdagi boyliklarning ko’payishi yoki kamayishini ko’rsatadi.
Majburiyatlar schyotlari. Bu schyotlarda pul mabajburiyatlari
(qarzlari)ning ko’payishi yoki kamayishi aks ettiriladi.
Kapital schyotlari. Ular mulkdorning firmaga quygan mablag’’lari va ularning o’zgarishlarini aks ettirish uchun mo’ljallangan.
Daromadlar Xarajatlar
D-t K-t D-t K-t
Kamayish Ko’payish Ko’payish Kamayish

- + + - YAkuniy qoldiq YAkuniy qoldiq
Buxgalteriya hisobi schyotlari buxgalteriya balansi bilan chambarchas bog’liqdir.
Balansning aktivida mablag’’larning turlari ko’rsatiladi va ularni jo-riy hisobga olish uchun har bir balans moddasi bo’yicha aktiv schyotlar ochiladi. Balans passivida mablag’’lar manbalari aks ettiriladi va ular bo’yicha joriy hisob har bir moddaga ochiladigan passiv schyotlarda amalga oshiriladi. Mablag’’lar turlari hamda ularning manbalari to’g’risidagi schyotlar mah-lumotlari balansni tuzish paytida aktiv va passiv moddalar bo’yicha qo’yib chiqiladi.
Faraz qilaylik, oy boshiga korxona balansi quyidagicha bo’lgan: Balans
200 _ yil 1fevraliga bo’lgan
(m.s.)

AKTIV	Summa	Massiv	summa
Asosiy vositalar Materiallar 3. Hisob-kitob schyoti	200000 40000 10000	Ustav kapitali (fondi) Foyda Mol etkazib beruvchilar	230000 6000 14000
Jami	250000	Jami	250000

«Materiallar» va «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schetlar»i bo’yicha qo’shimcha ma’lumotlar: Material turlari:

1. 
   3000 t. 1 t. ning narxi 10 so’m - 30000 so’m
   
2. 
   5000 kg, 1 kg. ning narxi 2 so’m - 10000 so’m
   

Jami - 40000 so’m
Korxonaning mol yetkazib beruvchilarga qarzi:
«Tashselg’mash» eavodiga - 5000 so’m
6-sonli birlashmaga - 9000 so’m
Jami- 14000 so’m
Tahliliy hisob uchun faqat ikki modda bo’yicha ma’lumotlardan foydalanamiz. Korxonaning fevral oyidagi muomilalarini ko’rib chiqamiz.
Birinchi muomala. «Tashselg’mash» zavodidan quyidagi materiallar olingan:

1. 
   1500t., 1t.ningnarxi 10 so’m - 15000so’m
   
2. 
   2500 dona, 1 donasining narxi 2 so’m - 5000 so’m Jami - 20000 so’m
   

Kelib tushgan materiallar uchun hali hisob-kitob qilinmagan.
Ikkinchi muomala. Faoliyatni amalga oshirish uchun materiallar sarflangan:

1. 
   2000 t., 1 t.ning narxi 10 so’m - 20000 so’m
   
2. 
   3000 kg., 1 kg.ning narxi 2 so’m - 6000 so’m
   

Jami - 26000 so’m
Uchinchi muomala. Korxona xodimlariga ish haqi hisoblangan 35000 so’m.
To’rtinchi muomala. Maqsadli moliyalash uchun bosh korxonadan mablag’’lar olingan 950000 so’m ($25000 x 38 so’m)
Beshinchi muomala. Valyuta O’z.Resp. ning Markaziy banki kursi bo’yicha so’mga konvertatsiya qilinib va hisob - kitob schyotiga yozilgan 950000 so’m.
Oltinchi muomala. Mol yetkazib beruvchilarga qarzni uzish uchun hisobkitob schyotidan pul o’tkazilgan.

1. 
   «Tashselg’mash» zavodiga - 15000 so’m
   
2. 
   6-sonli birlashmaga - 9000 so’m
   

Jami - 24000 so’m


Ettinchi muomala. Asosiy vosita xarid qilingan - 17000 so’m Sakkizinchi muomala. Dalolatnoma bo’yicha asosiy vosita foydalanishga topshirilgan - 17000 so’m To’qqizinchi muomala. Kreditorlarning ko’rsatgan xizmatlari uchun lul to’lash hisoblangan - 750 so’m
O’ninchi muomala. Har xil kreditorlarga hisob
- kitob schyotidan o’tkazilgan - 750 so’m
O’n birinchi muomala. Maqsadli moliyalash hisobidan bajarilgan ishlar aks ettirilgan - 61750 so’m
Keltirilgan muomalalarni hisobda aks ettirish uchun eng avval buxgal-teriya yozuvlari (o’tkazmalar)ni tuzib chiqamiz.
2003 yil fevraldagi yozuvlar 1. D-t - «Xom ashyo va materiallar» schyoti

K-t - «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar» D-t - «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti K-t - «Xom ashyo va materiallar» schyoti D-t - «Asosiy ishlab chiqarish»

■

20000 20000 26000 26000 35000 35000

so’m so’m so’m so’m so’m so’m

schyoti
K-t - «Mehnatga haq to’lash bo’yicha xodimlar bilan hisob -kitoblar» schyoti

D-t -«Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari» K-t - «Boshqa maqsadli tushumlar» schyoti D-t - «Hisob-kitob schyoti» K-t - «Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari» D-t - «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar» K-t - «Hisob-kitob» schyoti D-t - «Kapital qo’yilmalar» schyoti K-t - «Hisob-kitob» schyoti D-t - «Asosiy vositalar» schyoti K-t - «Kapital qo’yilmalar» schyoti D-t - «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti K-t - «Har xil kreditorlar bilan

950000 so’m 950000 so’m 950000 so’m 950000 so’m 24000 so’m 24000 so’m 17000so’m 17000 so’m 17000 so’m 17000so’m 750 so’m 750 so’m 750 so’m 750 so’m 61750 so’m 61750 so’m 2082250 so’m

-hisob-kitoblar» schyoti
10. D-t - «Har xil kreditorlar bilan hisob-kitoblar» schyoti
K-t - «Hisob-kitob schyoti»
11. D-t - «Boshqa maqsadli tushumlar» schyoti
K-t «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti
Jami
YUqoridagi yozuvlarni sintetik schyotlarda aks ettirish quyidagicha amal-ga oshiriladi: