28-variant 1-sovolga jovob

O‘zbekistonda muomaladagi naqd pul hajmi kamayib, depozitlar hajmi o‘smoqda
Bank kassalari orqali naqd pul aylanmasining ko‘payishi pul muomalasining bir qismi sifatida muomaladagi naqd pul miqdorining ko‘payganini anglatmaydi, deya izoh berdi Markaziy bank. 2021 yil boshidan buyon muomaladagi naqd pullar hajmi kamayib, depozitlar ulushining ortishi kuzatilmoqda.
O‘zbekiston Markaziy banki 2020−2g‘21 yillarda muomaladagi naqd pullarning qisqacha sharhini taqdim etdi.
Mbning aniqlik kiritishicha, pul-kredit siyosatida naqd pullar aylanmasi va muomalaga chiqarilgan naqd pullar soni farq qiladi.
Sharhda qayd etilishicha, 2021 yil yanvar-aprel oylarida banklar orqali naqd pul aylanmasi hajmi 149,3 trln. so‘mni tashkil etgani holda, 2020 yilning mos davriga nisbatan 41,6 foizga oshdi.
Jumladan, banklar kassalariga naqd pul tushumlari 75,4 trln. so‘mni, o‘z navbatida, chiqim qilingan naqd pullar 73,9 trln. so‘mni tashkil etdi.
«Bank kassalari orqali naqd pul aylanmasining ko‘payishi pul muomalasining bir qismi sifatida muomaladagi naqd pul miqdorining ko‘payganini anglatmaydi. Bu birinchi navbatda bank tizimi orqali pul aylanmasining ko‘payishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu banklarning naqd pul operatsiyalardagi rolining oshishi bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin», — deyiladi Markaziy bank xabarida.

MB ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yilda pul massasi tuzilmasida naqd pul hajmi 23,2 foizdan 28,4 foiz atrofidagi tashkil etgan. 2021 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra, muomaladagi umumiy naqd pul hajmi674 mlrd so‘mga oshib, 24,9 trln so‘mni (umumiy pul massasining 23,2 foizi va YAIMning 4 foizi) tashkil etdi.
Avgust oyida 30,9 trln so‘mlik cho‘qqisiga chiqqanidan so‘ng (fevral-avgustda 4,7 trln so‘mga oshdi), muomaladagi naqd pul hajmi yil oxiriga kelib o‘zining uzoq muddatli darajasiga tushdi.
«Naqd pullarning vaqtinchalik ko‘payishi, birinchi navbatda, pandemiya munosabati bilan mamlakatda joriy qilingan cheklov choralari bilan bog‘liq edi, shundan so‘ng jismoniy shaxslar o‘zlarining dastlabki ehtiyojlarini qondirish uchun o‘z mablag‘larini bank kartalaridan faol ravishda olib chiqa boshladilar», — deyiladi xabarda.
Bundan tashqari, Mbning ta’kidlashicha, bank plastik kartalaridan pul mablag‘larini yechib olish hech qanday tarzda pul muomalasining umumiy hajmiga ta’sir qilmaydi, chunki pul muomalasi depozitlar va muomaladagi naqd pullardan iborat. Bank kartalaridan pul yechib olinganda faqat pul massasining tuzilishi o‘zgaradi, ya’ni muomalaga chiqarilgan naqd pul miqdori ko‘payadi, aksincha depozitlar hajmi kamayadi.
Joriy yildan boshlab muomaladagi naqd pullar hajmida kamayish kuzatilmoqda. 2021 yil 1 may holatiga ko‘ra, muomaladagi naqd pul hajmi 23,5 trln so‘mni yoki umumiy pul massasining 22 foizini tashkil etdi. Shu bilan birga, to‘rt oy ichida milliy valyutadagi depozitlar hajmi 44 trlndan 48 trln so‘mgacha oshdi.
Odatda, muomaladagi naqd pul miqdori iqtisodiyot o‘sishi bilan o‘sib boradi, chunki u iqtisodiyotdagi operatsiyalar hajmining o‘sishiga xizmat qilishi kerak, dedi Markaziy bank.
«Shu bilan birga, bank xizmatlari, shu jumladan naqd pulsiz hisob-kitoblar va tezkor to‘lov texnologiyalarining rivojlanishi va tarqalishi bilan, shuningdek, yashirin iqtisodiyotni kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar natijasida uzoq muddatli istiqbolda muomaladagi naqd pulning kamayishi kutilmoqda», — deyiladi sharhda.

Pul agregatlari qanday shakllantiriladi

Pul muomalasining eng muhim miqdoriy ko'rsatkichi bu pul aylanmasi bo'lib, u iqtisodiy aylanmani ta'minlaydigan va xususiy shaxslar, korxonalar va davlatga tegishli bo'lgan sotib olish va to'lov vositalarining umumiy miqdoridir.
Pul massasi - bu jismoniy shaxslarga, institutsional egalariga va davlatga tegishli bo'lgan xalq xo'jaligidagi tovarlar va xizmatlarning aylanishini ta'minlaydigan naqd va naqdsiz sotib olish va to'lov vositalarining kombinatsiyasi. Pul massasi tuzilishida faol ayirboshlash mablag'lari sifatida xizmat qilishi mumkin bo'lgan pul aylanmalari, hisobvaraqlar qoldiqlari, shu jumladan, iqtisodiy aylanmaga xizmat qiladigan mablag'lar va passiv qismi mavjud.
Shunday qilib, pul massasining tuzilishi ancha murakkab bo'lib, pulni birinchi navbatda naqd qog'oz qog'oz va ozgina almashtiriladigan tanga deb biladigan o'rtacha iste'molchi ongida shakllangan stereotipga to'g'ri kelmaydi. Aslida, pul massasida qog'oz pullarning ulushi juda past (25% dan kam) va tadbirkorlar va tashkilotlar o'rtasidagi, asosan, chakana savdoda ham, rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida bank hisobvaraqlaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Natijada bank pullari, kredit kartalari, sayohatchilar uchun cheklarni tekshirish va boshqalar davri keldi.Bu hisob-kitob vositalari naqd pul mablag'larini, ya'ni naqd pulsiz pul mablag'larini boshqarish imkoniyatini beradi. Tovarlar va xizmatlarni to'lashda, xaridor chek yoki kredit kartasidan foydalangan holda bankdan sotib olish miqdorini uning depozitidan sotuvchining hisobvarag'iga o'tkazishni yoki unga naqd pul berishni buyuradi.
Shu bilan birga, sotib olish yoki to'lov vositasi sifatida bevosita foydalanib bo'lmaydigan tarkibiy qismlar pul massasi tarkibiga kiritilgan. Muddatli hisobvaraqlardagi naqd pullar, tijorat banklaridagi, boshqa kredit va moliya institutlaridagi omonatlar, depozit sertifikatlari, faqat qisqa muddatli pul majburiyatlariga mablag 'kiritadigan investitsiya fondlarining aktsiyalari va boshqalar haqida gap ketmoqda. pul » Kvazi pullar pul muomalasi tarkibidagi eng muhim va tez o'sib boruvchi qismdir.
Iqtisodchilar kvazipli likvid aktivlarni chaqirishadi. Har qanday mulk yoki aktivlarning likvidligi ularni realizatsiya qilish, qiymatni yo'qotmasdan naqd pulda muomalada bo'lish imkoniyatini anglatadi. Binobarin, aktivlarning eng likvid turi pul hisoblanadi. Mulkning yuqori likvidli turlariga oltin, boshqa qimmatbaho metallar, qimmatbaho toshlar, moylar va san'at asarlari kiradi. Binolar va jihozlar kamroq likvidlikka ega.
Ma'lum bir sanada va ma'lum bir davrda pul muomalasidagi miqdoriy o'zgarishlarni tahlil qilish, shuningdek, o'sish sur'ati va pul massasini tartibga solish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish uchun turli ko'rsatkichlardan (pul agregatlari) foydalaniladi.
Rivojlangan mamlakatlar moliyaviy statistikasida pul massasini aniqlash uchun quyidagi asosiy pul agregatlari qo'llaniladi:

• M1 agregati - muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tangalar) va joriy bank hisobvaraqlaridagi mablag'larni o'z ichiga oladi;

  
  

• M2 agregati - M1 agregati va tijorat banklaridagi depozit omonatlari (to'rt yilgacha) dan iborat;

  
  

• M3 agregati - ixtisoslashtirilgan kredit tashkilotlaridagi M2 va ortiqcha omonat depozitlarini o'z ichiga oladi;

  
  

• M4 birligi - M3 birligidan tashqari yirik tijorat banklarining depozit sertifikatlaridan iborat.

  
  

• AQShda pul massasini aniqlash uchun to'rtta pul agregati, Yaponiya va Germaniyada uchta. Angliya va Frantsiyada - ikkitadan.

  
  

Pul massasi tarkibi va dinamikasining tahlili markaziy banklar tomonidan pul-kredit siyosati yo'nalishlarini ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega.
Rossiya Federatsiyasida muomaladagi pul massasini hisoblash uchun quyidagi pul agregatlari taqdim etiladi:


M0- birligi - naqd;

M1 agregati - M0 yig'indisiga teng va ortiqcha hisob-kitob joriy va boshqa hisobvaraqlari (hisob-kitob ssudalari, maxsus hisobvaraqlar, kapital qo'yilmalar bo'yicha hisobvaraqlar, akkreditiv va chek hisoblari, mahalliy byudjet hisoblari, byudjet, kasaba uyushmasi, jamoat va boshqa tashkilotlarning hisobvaraqlari, Davlat statistika qo'mitasi fondlari, jamg'arma. uzoq muddatli kredit berish); ortiqcha tijorat banklaridagi omonatlar; ortiqcha "Sberbank" dagi omonatlar;

• m-2 agregati - M-1 yig'indisiga va Sberbankdagi muddatli omonatlarga teng;

  
  

• m-3 agregati - M-2 yig'indisiga va depozit sertifikatlari va davlat zayomlari obligatsiyalariga teng.

  
  

• Pul massasining turli ko'rsatkichlaridan foydalanish pul muomalasi holatini tahlil qilishga turlicha yondoshishga imkon beradi.

  
  

Pul massasi hajmining o'zgarishi muomaladagi pul massasining o'zgarishi va uning muomalasi tezlashishi natijasida bo'lishi mumkin. Pulning tezligi bu pul muomalasi va to'lov vositasi sifatida ishlaganda pul harakatining kuchayish ko'rsatkichidir. Hisoblash qiyin, shuning uchun uni hisoblash uchun bilvosita ma'lumotlar ishlatiladi.
Rivojlangan mamlakatlarda pul aylanmasi o'sish sur'atlarining asosan ikkita ko'rsatkichi hisoblanadi:


daromadlar muomalasidagi aylanish tezligining ko'rsatkichi - yalpi milliy mahsulot (YaMM) yoki milliy daromadning pul massasiga nisbati, ya'ni M1 yoki M2 yig'indisiga, bu ko'rsatkich pul muomalasi va iqtisodiy rivojlanish jarayonlarining o'zaro bog'liqligini ko'rsatadi;
to'lov aylanmasidagi pul aylanishining ko'rsatkichi bankning joriy hisobvaraqlaridagi pul mablag'lari miqdorining o'rtacha pul miqdoriga nisbati.
Rossiya Federatsiyasida statistik ishlarning amaliyotida, naqd pul aylanishini qoplashning to'liqligiga qarab, ular quyidagicha ajratishadi: birinchidan, Rossiya Markaziy banki muassasalarining kassalariga naqd pulning qaytarilish darajasi bank kassalariga olingan pul miqdorining muomaladagi pullarning o'rtacha yillik og'irligiga nisbati sifatida; ikkinchidan, naqd pul muomalasidagi pullarning muomaladagi tezligi, tushum va naqd pul olish, shu jumladan pochta va Sberbank muassasalari aylanmalarini muomaladagi pullarning o'rtacha yillik massasiga bo'lish yo'li bilan hisoblash.